Εκδόσεις για την Επανάσταση του 1821 στη Σάμο

1. Κείμενα ιστορίας, 2. Κείμενα δικαίου και 3. Φιλοξενούμενα κείμενα. Και τα τρία μέρη αποτελούν στην ουσία ένα ενιαίο σύνολο που ενοποιεί την ιστορία της Σάμου, αποκαλύπτει τις βαθύτερες σχέσεις των διαφόρων εποχών και τις διαδρομές των ιδεών μέχρι σχεδόν και σήμερα.

Το 1ο μέρος που ενδιαφέρει κυρίως τον ερευνητή της ιστορίας του ’21 περιέχει κείμενα εξαιρετικά πυκνά, επιστέγασμα πολύχρονης μελέτης και πάθους για την εύρεση και ανάδειξη νέων πηγών. Ο Σεβαστάκης αναδεικνύει την αθέατη πλευρά που συχνά αποκρύπτεται με την πάροδο του χρόνου: ότι ο αγώνας για την εθνική ολοκλήρωση είχε πολλά προσκόμματα: εμφύλιος, προσπάθεια ακύρωσης των νικηφόρων αγώνων και φυσική κατατρόπωση των ηγετών από τους αντιπάλους. Την πρώτη περίοδο στη Σάμο κυριαρχεί το πάθος της απελευθέρωσης από τους Οθωμανούς. Γράφει: «Το εθνικοαπελευθερωτικό πνεύμα κυριαρχεί στην επαναστατημένη Σάμο και πραγματικά επισκιάζει τον καθαρά κοινωνικό χαρακτήρα των προεπαναστατικών λαϊκών αγώνων…Έτσι εξηγείται η αποστολική προσπάθεια του Λογοθέτη να παρασύρει στην Επανάσταση τους ηγέτες των «Καλικαντζάρων» και η επιβολή του στα σαμιακά πράγματα όχι σαν αρχηγού πια του κόμματος των Καρμανιόλων αλλά ως απεσταλμένου υψηλότερης και αόρατης του Γένους αρχής, της Φιλικής Εταιρίας». Η οργάνωση του αγώνα με την ίδρυση του Στρατοπολιτικού διοργανισμού, που παρουσιάζεται στον παρόντα τόμο, ήταν από τις άμεσες ενέργειες ώστε να καταστεί δυνατή η άμυνα του νησιού κατά των επανειλημμένων επιθέσεων των Οθωμανών.

Όμως, από το 1822 η πίεση που ασκείται στην ηγεσία των Καρμανιόλων είναι πολύ ισχυρή (από την Κεντρική διοίκηση, από τις επιθέσεις των Οθωμανών και από το εσωτερικό του νησιού, όπου συχνά σημειώνονται επιθέσεις δολοφονίας εναντίον των ηγετών). «Το 1826» γράφει «δημιουργεί τη Φιλανθρωπική Εταιρία, τη μοναδική απόκρυφη, επαναστατική συσσωμάτωση στον ελληνικό χώρο για πολλά χρόνια μετά τη διάλυση της Φιλικής Εταιρίας, της οποίας αποτελεί πλήρη αναβίωση, σχεδόν αντιγραφή και συνέχεια… Ως σκοπός της διαγράφεται η συνωμοτική συσπείρωση των «Καρμανιόλων» για την πλήρη εξουδετέρωση των αντιπάλων δυνάμεων, για τη θωράκιση του λαϊκού φρονήματος, και την αναζωογόνηση του κοινωνικού προβληματισμού». Το καταστατικό της με τα ονόματα που το υπογράφουν αναδημοσιεύεται από τον Επαμεινώνδα Σταματιάδη (Σαμιακά 2ος τόμος).

Στην περίοδο της Σαμιακής Πολιτείας, 1830-1834 ο Λυκούργος κατηγορείται για άλλη μια φορά, τώρα από τους συντρόφους του Καρμανιόλους, «ότι επώλησε την Σάμον», γιατί, δεχόμενος την αμείλικτη πραγματικότητα του αποκλεισμού της Σάμου από το νεοσύστατο ελληνικό κράτος το 1830, προσπάθησε να πείσει με εύτακτο τρόπο στην αποδοχή των ρυθμίσεων του Πρωτοκόλλου του Λονδίνου. Όμως, η αποφασιστική στάση των Σαμίων, υπερκέρασε τις απόψεις του και έτσι, ως ο μόνος που μπορούσε, δέχτηκε να εκπροσωπήσει την Σάμο στον τιτάνιο διπλωματικό αγώνα για αναίρεση των αποφάσεων των μεγάλων Δυνάμεων. Τα κείμενα που παρατίθενται αλιεύονται από όλες τις υπάρχουσες πηγές και καθιστούν τον τόμο μοναδικό και απαραίτητο για κάθε ερευνητή: Αποσπάσματα γενικών συνελεύσεων, ψηφίσματα, επιστολές, το Στρατοπολιτικόν σύστημα Σάμου, το καταστατικό της Φιλανθρωπικής Εταιρίας, αναφορές και παραθέματα πρακτικών Εθνοσυνελεύσεων.

Στο «Ανθρωπολόγιο…» ο συγγραφέας γράφει: «τώρα που η έρευνα έφερε στο φως τα τευτέρια εξόδων του Κοινού της Σάμου… μπορούμε να συντάξουμε όχι μόνο τον κώδικα ιδεών του κινήματος των «Καρμανιόλων» αλλά και να καταρτίσουμε το ανθρωπολόγιο εκείνων των προπατόρων μας που άμεσα ή έμμεσα ενσάρκωσαν αυτές τις ιδέες με τη δράση, τη συμμετοχή ή τις θυσίες, τις ήττες και τις νίκες τους». Δίπλα στα 893 ονόματα, τα επαγγέλματα, οι τόποι, οι ιδιότητες, που επιτρέπουν την καταγραφή και αναπαράσταση μιας εν δυνάμει και κινήσει κοινωνίας των αρχών του 19ουαιώνα. Ενδεικτικά: Οι Βαθιώτες Χριστόδουλος Μπαρμπούνης, έμπορος, ο καπετάν Χατζή Μιχάλης Αργύρη, καραβοκύρης – έμπορος και καπετάνιος, που τον ξαναβρίσκουμε στην περίοδο της Επανάστασης. Είναι κι αυτός στους πίνακες των «αποβλήτων και απαραδέκτων εις την Πατρίδα…» Ο Χριστόδουλος Γεωργίου Καψάλης, έμπορος από τον Παγώνδα. Συναντιέται ξανά ως Πολιτικός Κριτής και εκπροσωπεί τη Σάμο στην Εθνοσυνέλευση του ΄Αστρους. Ο Χατζή Νικόλας Κατεβαίνης από το Νέο Καρλόβασι. «Μετά την ήττα των Καρμανιόλων το 1812 δεν ανευρίσκει η έρευνα τα πατήματά του. Ο σεβάσμιος γέροντας, έμπορος, οικοκύρης του Νέου Καρλοβάσου αποσύρθηκε από το ιστορικό προσκήνιο και φαίνεται επλήρωσε το κοινόν των ανθρώπων χρέος πριν ατενίσει τα φώτα από τις εκρήξεις της εθνεγερσίας…Φαίνεται όμως ότι συνέχισε την αγωνιστική, πατριωτική του δράση ο γιος του Ιωάννης, ο ένας από τα ιστορικά «κατεβαινάκια» της εποχής 1805-1812. Αυτός μετέχει στην Επανάσταση του 1821…»

Η ιστορία ακόμη δέκα αγωνιστών ή «του Περιθωρίου» αναδύεται στη συνέχεια. Με τελευταίον, τον Αντωνάκη Γεωργιάδη από τον Μαραθόκαμπο, ο οποίος «έζησε και έδρασε γύρω από τον ηγετικό πυρήνα των Καρμανιόλων (1821-1834) έως ότου κατά το έτος 1835 αποκολλήθηκε και εκτινάχθηκε στο αντίπαλο ηγεμονικό στρατόπεδο όπου οι υπηρεσίες του υπήρξαν πολύτιμες για το «κλέος» της βογοριδικής τυραννίας». Αποδεικνύει έτσι ο συγγραφέας ότι τα δίκτυα, οικογενειακά, ιδεολογικά κ.ά., έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην άσκηση της κοινωνικής πρώτα και κατόπιν της πολιτικής δραστηριότητας στο νησί.

Πέρα από την εξαιρετική μυθοπλαστική του ικανότητα ο Σεβαστάκης αναδείχτηκε ως ο ιστορικός που ανέδειξε τις πηγές (γνωστές και άγνωστες) και αποκάλυψε το έργο των «Καρμανιόλων», των πρώτων εκείνων κοινωνικών επαναστατών που μετεξελίχθηκαν στους ηγέτες της εθνεγερσίας στη Σάμο και επηρέασαν τις ιδέες που συναντάμε αργότερα στην άλλη μεγάλη επανάσταση του 1912 αλλά και την αντίσταση των Σαμίων κατά τη διάρκεια του δεύτερου Παγκοσμίου Πολέμου.

Αγγέλα Χατζημιχάλη
Από τη Βιβλιοθήκη των Γενικών Αρχείων του Κράτους Νομού Σάμου