Μανώλης Κάρλας: Να αξιοποιήσουμε σωστά την γεωλογική κληρονομιά της Σάμου

Η γεωλογική κληρονομιά τόσο της Κεντρικής Ελλάδας όσο και των νησιών μας είναι ιδιαίτερα πλούσια.

Ειδικότερα στο Βόρειο Αιγαίο η Λέσβος και η Σάμος εμπεριέχουν , τηρουμένων των αναλογιών,  περιοχές ιδιαίτερης γεωλογικής σημασίας, σπανιότητας και  κάλλους  και ως εκ τούτου μεγάλης επιστημονικής και αισθητικής αξίας:

Α).Το απολιθωμένο δάσος της Λέσβου και το ομόλογό του Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στο Σίγρι έχουν, από ετών , ενταχθεί στο Εθνικό, Ευρωπαϊκό και Διεθνές Δίκτυο Γεωπάρκων και Μουσείων που  λειτουργούν υπό την αιγίδα της UNESCO.

Εντελώς πρόσφατα οι ανασκαφές στην Ανατολική Λέσβο έφεραν στο φως σημαντικά ευρήματα απολιθωμένων οστών ζώων ηλικίας 2 και πλέον εκατομμυρίων ετών .

Φορέας διαχείρισης του Γεωπάρκου της Λέσβου είναι το Διοικητικό Συμβούλιο του Μουσείου του  Απολιθωμένου Δάσους που με βάση τον Νόμο 2260 του 1994  λειτουργεί με σκοπό την μελέτη, έρευνα, ανάδειξη, έκθεση, συντήρηση και προστασία της περιοχής με την μορφή Κοινωφελούς Νομικού Προσώπου που εποπτεύεται από τα  Υπουργεία Πολιτισμού, Παιδείας και Θρησκευμάτων  και χρηματοδοτείται ,εν πολλοίς , από αυτά.

Αξίζει να τονιστεί ότι τόσο το Πανεπιστήμιο Αιγαίου όσο και η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχουν υπογράψει προγραμματικές  συμβάσεις  συνεργασίας και στήριξης με το Μουσείο του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου.

Β).Στην  Σάμο και στην ευρύτερη περιοχή της πρώην Κοινότητας  Μυτιληνιών οι παλαιοντολογικές ανασκαφές των τελευταίων εκατό ετών ,από ξένους και από Έλληνες επιστήμονες, έφεραν στο φως πολλά και αξιόλογα απολιθώματα οστών ζώων ηλικίας 8-10 εκατομμυρίων ετών.

Δυστυχώς τα περισσότερα από τα ευρήματα αυτά φυγαδεύτηκαν  κατά καιρούς με ανορθόδοξους  τρόπους  από τον τόπο μας και κοσμούν σήμερα  Παλαιοντολογικά Μουσεία της Κεντρικής Ελλάδας, της Ευρώπης και της Αμερικής.

Τα τελευταία είκοσι χρόνια  λειτουργεί στην κωμόπολη των Μυτιληνιών  Σάμου  ως Κοινωφελές Ίδρυμα Ιδιωτικού Δικαίου μη κερδοσκοπικού χαρακτήρα  το   Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αιγαίου- Παλαιοντολογικό Μουσείο Μυτιληνιών – Ίδρυμα Κ. και Μ. Ζημάλη  ( με βάση  Προεδρικό Διάταγμα που περιλαμβάνεται στο ΦΕΚ 624, τεύχος Β, 22-10-1992) .

Εκεί, σε ιδιόκτητο κτίριο προδιαγραφών , στεγάζονται  εκθέσεις παλαιοντολογικού και ζωολογικού περιεχομένου, ορυκτών και πετρωμάτων, θαλάσσιας ζωής και βοτάνων.

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν ,κυρίως, τα δημόσια εκθέματα απολιθωμένων οστών ζώων μεταξύ των οποίων το περίφημο Σαμοθήριο καθώς και το ταριχευμένο  Καπλάνι της Βιτρίνας , παγκοσμίως γνωστό από το ομώνυμο διήγημα της Άλκης Ζέη.

Το Μουσείο είναι Μέλος του Διεθνούς Συμβουλίου Μουσείων (ICOM), από το 2006 , βάσει κοινής Υπουργικής Απόφασης ,συμπεριλαμβάνεται στα νομικά πρόσωπα που επιδιώκουν πολιτιστικούς σκοπούς , υποστηρίζεται, επιστημονικά, από τα Πανεπιστήμια  Αθηνών , Θεσσαλονίκης και ,μέχρι πρότινος των Πατρών και οικονομικά ,κυρίως, από πόρους του Κοινωφελούς Ιδρύματος Κωνσταντίνου και Μαρίας Ζημάλη που κατέχει και την πλειοψηφία στη  Διοίκησή του.

Εκτός από τα παλαιολιθικά ευρήματα των Μυτιληνιών σε περιοχές της Δυτικής Σάμου έχουν ανιχνευθεί αλλά παραμένουν μέχρι στιγμής επιστημονικά αναξιολόγητα και πλήρως αναξιοποίητα πλήθος απολιθωμένων κορμών δένδρων , διαφόρων μεγεθών και μορφών , ενδεχομένως  , τηρουμένων των αναλογιών , όμοιας ή παρόμοιας υφής και προέλευσης προς αυτά της Δυτικής Λέσβου.

Η  απολιθωμένη  πανίδα  της Σάμου αποτελεί τον συνδετικό κρίκο ανάμεσα σε αντίστοιχες πανίδες της Ασίας και της Ευρώπης.

Παρόμοια παλαιοντολογικά  ευρήματα βρέθηκαν στην Μ. Ασία αλλά και σε άλλες περιοχές της Ελλάδας όπως  είναι το Πικέρμι, ο Αλμυροπόταμος της Εύβοιας, μέρη της Πελοποννήσου, η λεκάνη του Αξιού στην Μακεδονία, η Χαλκιδική, η Θεσσαλία και πρόσφατα η Ανατολική Λέσβος.

Όλα αυτά αποδεικνύουν, σύμφωνα με  τους επιστήμονες, την εδαφική  σύνδεση, κατά το παρελθόν,  της Σάμου με την Ασία και την Κεντρική Ελλάδα.

Ανάλογη, ενδεχομένως ερμηνεία μπορεί να υπάρχει και για τα ευρήματα τα  σχετικά με την παλαιοντολογική χλωρίδα της Σάμου όπως αυτή  καταγράφεται, επιφανειακά, σε  διάφορες περιοχές στα  Κοντακαίικα, στην Υδρούσα και στα Σακκουλέικα του Δήμου ΔυτικήςΣάμου.

Να σημειωθεί , συμπληρωματικά προς τα ανωτέρω,  ότι περιοχές μεγάλης γεωλογικής αξίας αποτελούν το Ποτάμι Καρλοβάσου και η ευρύτερη ηφαιστειογενής  περιοχή των Σεϊτανίων, των Δρακαίων και της Καλλιθέας ως ανεξίτηλα ίχνη της πορείας του νησιού μας στον χρόνο.

Δυστυχώς για την Σάμο, , την τελευταία ,τουλάχιστο , δεκαετία , κάθε παλαιοντολογική ερευνητική και ανασκαφική δραστηριότητα, από Πανεπιστήμια τόσο  της ημεδαπής όσο  και της αλλοδαπής ,  έχει, σχεδόν πλήρως, διακοπεί .

Επιπρόσθετα, ελλείψει πόρων αλλά και λόγω της πανδημίας το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αιγαίου στους Μυτιληνιούς της Σάμου παραμένει κλειστό.

Τα σπουδαία και εν πολλοίς σπάνια παλαιοντολογικά ευρήματα του νησιού επιβάλλουν  να ενταχθεί και η Σάμος  στο Εθνικό Δίκτυο Γεωπάρκων όπως η Λέσβος, περιοχές της Σητείας και του Ψηλορείτη, ο Εθνικός Δρυμός Βίκου -Αώου, το Εθνικό Πάρκο Χελμού- Βουραϊκού και  Γρεβενών- Κοζάνης και παράλληλα να ελεγχθεί το ενδεχόμενο ένταξής της και  στα αντίστοιχα Ευρωπαϊκά και Διεθνή Δίκτυα.

Είναι, επίσης, ανάγκη να ξεκινήσουν  ανασκαφικές έρευνες από Ελληνικά και Ξένα Πανεπιστήμια , όπως γίνονταν στο παρελθόν και όπως πραγματοποιούνται, σήμερα, στην Λέσβο.

Ως γνωστόν Διευθυντής του Μουσείου του Απολιθωμένου Δάσους της Λέσβου είναι ο καθηγητής του Τμήματος Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Νικ. Ζούρος , σημερινός Πρόεδρος του Διεθνούς Δικτύου Γεωπάρκων της UNESCO.

Το Πανεπιστήμιο Αιγαίου , μαζί  με τους Δήμους της Σάμου , την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου και  με την συνδρομή των  Υπουργείων  Πολιτισμού  και Παιδείας  μπορούν και πρέπει να αναζητήσουν, με τη απαραίτητη διαβούλευση και την όποια  νομοπαρασκευή , τους τρόπους και τα μέσα που απαιτούνται προκειμένου το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας της Σάμου να  υποστηριχθεί και σε ισότιμη συνεργασία  με  τα ομόλογα Μουσεία της ημεδαπής και ενδεχομένως  της αλλοδαπής  να συνεισφέρει στην  εκπαιδευτική, επιστημονική, πολιτιστική και οικονομική  ανάπτυξη του τόπου μας αλλά και επέκεινα.

Για την επιτυχία αυτού του στόχου  επιβάλλεται  η ανάδειξη , αξιοποίηση  και η  περαιτέρω έρευνα της γεωλογικής  κληρονομιάς του νησιού , συνδυαστικά  με τα   πολλά και ποικίλα  συγκριτικά  του  πλεονεκτήματα στο φυσικό και δομημένο περιβάλλον , στον τρόπο ζωής, στην παραγωγή των αγαθών  και στην εν γένει  διαχείριση των φυσικών πόρων  με συνθήκες αειφορίας  που εγγυώνται ο σεβασμός στην παράδοση και η  πατρογονική φιλοσοφία των κατοίκων.

Μπορούμε, πράγματι, αξιοποιώντας τα όλα αυτά   να  αναδείξουμε τα νησιά μας σε χώρους Πολιτισμού, Ευεξίας , Παιδείας ,  Επιστημονικής Έρευνας  και Βιώσιμης Ανάπτυξης, προωθώντας   Πλαίσιο εναλλακτικών δράσεων υψηλών προδιαγραφών και ανάλογης προστιθέμενης και πολλαπλασιαστικής αξίας, στήριγμα διαχρονικά  ανθρωποκεντρικό  για το Παρόν και το Μέλλον της Ζωής και της Προόδου στο Αιγαίο  Αρχιπέλαγος.

Μανώλης Νικ. Κάρλας

Περιφερειακός Σύμβουλος