Το προσφυγικό και η οδυνηρή ανανέωση

Του Δημήτρη Σεβαστάκη – avgi.gr

Το προσφυγικό ασκεί μεγάλη ιδεολογική επίδραση σε δύο παράλληλες ζώνες. Στη μία ζώνη, ας πούμε στο πρωτογενές επίπεδο, σχετίζεται με προβλήματα αστικής λειτουργικότητας. Πρώτα υπάρχει η λαϊκή δυσφορία για τις αστικές λειτουργίες που δυσχεραίνονται λόγω πληθυσμιακής συσσώρευσης και πίεσης και μετά ακολουθεί ο ριζοσπαστισμός προς τα δεξιά, που βλέπουμε να συμπυκνώνεται και να επηρεάζει ευρείες μάζες μικροαστών.

Αυτός είναι ο ένας πυρήνας του φαινομένου της μαζικής μετάλλαξης προς τα δεξιά που συμβαίνει σε πολίτες. Το άλλο σκέλος όμως είναι ο πολιτιστικός τρόμος. Η αίσθηση μιας διαλυόμενης ταυτότητας. Το δεύτερο, ο πολιτιστικός φόβος, εξηγεί το γιατί έχουμε ευρύτατη ροή προς την Ακροδεξιά σε οικονομικώς εύρωστα κρατίδια της Γερμανίας ή σε πλούσιες χώρες όπως η Αυστρία, ή σε χώρες χωρίς άμεση εμπειρία προσφυγικής πίεσης όπως η Ουγγαρία.

Το πρώτο αίτιο – φαινόμενο αυτό της ριζοσπαστικοποίησης λόγω αστικής δυσλειτουργίας το είδαμε πριν από μερικά χρόνια στον Άγιο Παντελεήμονα ή στην πλατεία Βικτωρίας, σήμερα εξόχως στα νησιά του Ανατολικού Αιγαίου. Την ανάπτυξη του φαινομένου τη βλέπει κανείς και σε άτυπα φαινόμενα, όπως στη διασπορά της συμβολικής βίας, στη διέγερση συγκρούσεων στο εργασιακό, σχολικό, αστικό μικροπεριβάλλον, στην πρόσληψη του άλλου ως απειλής κ.λπ.

Το δεύτερο φαινόμενο, αυτό της πολιτιστικής ανασφάλειας, το βλέπουμε εξ αντανακλάσεως είτε στην προς τα δεξιά μετατόπιση των ούτως ή άλλως καιροσκοπικών κομμάτων (όπως της Ν.Δ.), ώστε να αντιστοιχηθούν με ώσεις της μέσης συνείδησης, είτε στη μαζική λαϊκή ανάγκη υπερερμηνειών, θέσμισης κλειστών, ευδιάκριτων περιεχομένων, συμβόλων, ιστορικών ερμηνειών. Ο κόσμος θέλει απελπισμένα κέλυφος να κουρνιάσει, να ηρεμήσει, να βρει ακριβές περιεχόμενο. Θέλει να συναντήσει τον πατέρα του, τα παλιά, τότε που αισθάνονταν ασφαλής.

Σε όλα αυτά φταίει η οικονομία; Η κρίση; Η έκπτωση; Δεν είμαι σίγουρος ότι έχουμε μια ευθεία αιτιοκρατική σχέση ανάμεσα στην οικονομική διάψευση και τα πρωτοφασιστικά φαινόμενα. Δεν είμαι σίγουρος ότι ο απλός ντετερμινισμός μπορεί να μας δώσει όλα τα κλειδιά. Ας πούμε, οι απεικονίσεις, η ειδησεογραφική βιομηχανία, η διεθνοποίηση, η ταυτοχρονία καταστρέφουν τις κλίμακες των φαινομένων (π.χ. κάτι πλασάρεται ως σημαντικότερο αυτού που είναι ή αντίθετα υποβαθμίζεται).

Η ίδια η φύση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, που είναι συμπλεκόμενα με τα ΜΜΕ (και αλληλοεισδύουν), φέρουν ιδεολογικό φορτίο, έχουν ιδεολογικό περιεχόμενο. Η ίδια η δομή των μηχανών αναζήτησης ανασυντάσσει τις κλίμακες, επομένως σκηνοθετεί την πραγματικότητα. Και ο πολίτης καταναλώνει τη σκηνοθετημένη πραγματικότητα.

Στη συνθήκη αυτή, της εξ ανακλάσεως πραγματικότητας, συχνά χρησιμοποιούμε παρωχημένα ερμηνευτικά εργαλεία. Εργαλεία ενός στενού ντετερμινισμού, εργαλεία μιας φτωχής αιτιοκρατίας. Φυσικά μέσα στα προβλήματα μεθοδολογίας ή κολλημάτων και κάλων μπορεί να παρεισφρέει και ένα ανίκητο μικρόβιο. Που δεν κάνει εξαιρέσεις και απέναντι στο οποίο πρέπει να έχουμε τον επιμελημένο και σταθερό πόλεμο.

Διαφθορά λέγεται. Μπίζνα λέγεται. Ιδιοτέλεια λέγεται. Γιατί μπορεί κανείς να βλέπει πρακτικές αδυναμίες ή ιδεολογικά κολλήματα που να μην επιτρέπουν την αποτελεσματική δράση απέναντι στον πολυφασισμό. Αλλά μπορεί η απραξία, η νωθρότητα, τα αργά ρεφλέξ να δηλώνουν όχι αδυναμία, αλλά πονηρία. Στο ποδόσφαιρο παίζει κανείς μπάλα, αλλά παίζει και καθυστέρηση. Καμιά φορά δεν είμαι σίγουρος τι από τα δύο ισχύει.

Είναι σίγουρο. Το προσφυγικό θα μας δείξει και τα όρια και τις ανεπάρκειες και την ανάγκη ανανέωσης των μέσων ανάλυσης και παρέμβασης. Την απόφαση, όμως, πρέπει να την πάρουμε εμείς – και έγκαιρα. Αν μεταθέσουμε (ως συνήθως) την απόφαση και πράξη, θα βρούμε μπροστά μας έναν αδυσώπητο, πυκνό, αδιαπέραστο φασισμό. Και δεν θα υπάρχει χρόνος για μετάνοιες και αναθεωρήσεις.