Η τοπική εθνική εορτή της 6ης Αυγούστου, ημέρα μνήμης και τιμής

Γράφει ο Χρίστος Λάνδρου: Φιλόλογος, πρώην προϊστάμενος του Ιστορικού Αρχείου Σάμου.

Η επέτειος της ένωσης της Σάμου με την Ελλάδα για πάνω από μισό αιώνα έχει υποσκελίσει σε μεγαλοπρέπεια την τοπική εθνική εορτή της 6^ης Αυγούστου, ημέρα μνήμης και τιμής για τους αγώνες των Σαμίων στην Επανάσταση του 21. Ωστόσο, η 6^η Αυγούστου είναι από το 1888 μέχρι σήμερα η μόνη τοπική εθνική εορτή, γι’  αυτό και η άλλη της 11^ης Νοεμβρίου εορτάζεται την πρώτη Κυριακή μετά τις 11 Νοεμβρίου, εκτός και αν η 11^η είναι ημέρα Κυριακή.

Η 6^η Αυγούστου 1824 συμπυκνώνει όλους τους αγώνες του σαμιακού 21, η δε σημασία της αναγνωρίστηκε από τους προγόνους μας εκείνης της εποχής με δυο σημαντικές ενέργειες: 1. Με την αλλαγή της επίσημης σφραγίδας του Κοινού της Σάμου σε νέα με την εικόνα της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος στο κέντρο και την επιγραφή περιμετρικά ΧΡΙΣΤΟΣ ΣΑΜΟΝ ΕΣΩΣΕ 6^η ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ, και

2. Με την υπόσχεση του Κοινού και του Γενικού Διοικητή Γεωργίου Λογοθέτη Λυκούργου να ανεγερθεί ναός της Μεταμόρφωσης στον χώρο του Κάστρου, τάμα που πραγματοποιήθηκε το1831,ο ναός εγκαινιάσθηκε στις 6 Αυγούστου 1833, και ενόσω η Σάμος αγωνιζόταν να ενωθεί με το ελεύθερο ελληνικό κράτος. Στον μεγάλο Κώδικα εσόδων και εξόδων του Κοινού της Σάμου έχουν καταγραφεί αναλυτικά όλα τα έξοδα ανέγερσης του ναού και της εορτής, ακόμα και για λαμπάδες, λιβάνια, φαγητά, αλλά και για τις αμοιβές των ιεροψαλτών στο κεφάλαιο με τίτλο: «Τὰ ἐπακολουθήσαντα ἔξοδα εἰς τὴν ἐκ βάθρων ἀνέγερσιν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς Μεταµμορφώσεως τοῦ Σωτῆρος καὶ κυρίου ἡµῶν Ἰησοῦ Χριστοῦ τοῦ ἐλευθερωτοῦ τῆς Πατρίδος ἡµῶν ἀπὸ 27 Φευρουαρίου τοῦ 1831 ἕως 15 Ἰουλίου τοῦ 1833 µετὰ τῶν κελλίων τοῦ Ἱερατείου καὶ ἑτέρων καταλυμάτων διὰ ἐρχοµένους εἰς τὴν ἑορτήν.»

Στον ίδιο Κώδικα υπό μορφή προοιμίου εκτίθεται και ο σκοπός της ανεγέρσεως του Ναού ως εξής. Τὰ σὰ ἐκ τῶν σῶν σοι προσφέρομεν ἡ Σάμος καὶ ὁ έν αὐτῇ λαός σου, τὴν ἀνέγερσιν τοῦ Ἱεροῦ Ναοῦ τῆς θείας σου Μεταμορφώσεως, εἰς αἰώνιον δόξαν καὶ ἀνάμνησιν τῶν ὧν εἰς ἡμᾶς ἐξέχεας ὑπερφυῶν θαυμασίων σου Χριστὲ Βασιλεῦ τοῦ παντός, Σωτὴρ καὶ λυτρωτὰ ἡμῶν, πρόσδεξαι εὐμενῶς τὴν ἐξ ὅλης ψυχῆς καὶ καρδίας ἡμῶν προσφορὰν ταύτην καὶ μηδέποτε ἐγκαταλείπῃς τὴν Νῆσον σου ταύτην καὶ τὸν ἐν αὐτῇ λαόν σου, τοὺς διὰ παντὸς ἐλπίζοντας ἐπὶ σέ!

Το ηγεμονικό καθεστώς που εγκαθιδρύθηκε στη Σάμο τον Μάιο του 1834, αλλοίωσε τις δύο προηγούμενες τιμητικές πράξεις των Σαμίων, αφού πια η επαναστατική ηγεσία και πλήθος Σαμίων είχαν καταφύγει ως πρόσφυγες στην Ελλάδα, και την μεν σφραγίδα μετέτρεψε σε ΘΕΟΣ ΣΑΜΟΝ ΕΣΩΣΕΝ ΤΗ ΕΚΤΗ ΑΥΓΟΥΣΤΟΥ 1834, τον δε ναό της Μεταμόρφωσης εγκαινίασε εκ νέου.

Η 6^η Αυγούστου είναι ημέρα μνήμης και τιμής προς τους προγόνους, αλλά και υπενθύμιση στους σύγχρονους Σαμιώτες ότι οι αγώνες για την ελευθερία, τη δημοκρατία, τις μεγάλες αξίες της αξιοπρέπειας, της ομόνοιας, της αλληλεγγύης και πολλών άλλων που είχαν την εφαρμογή τους στα δύσκολα χρόνια της Επανάστασης παραμένουν αξίες επίκαιρες και αναλλοίωτες. Αυτές οι αξίες αποκτούν μεγαλύτερη σημασία στις μέρες μας που εθνική κυριαρχία βάλλεται και αμφισβητείται από την Τουρκία η οποία καταδυνάστευε τους προγόνους μας, που κατέχει στρατιωτικά σχεδόν τη μισή Κύπρο, που διεκδικεί το μισό Αιγαίο με το ευφυολόγημα της γαλάζιας πατρίδας και που θέλει να επιβάλλει το δίκαιο του ισχυροτέρου στην ανατολική Μεσόγειο για να επαναφέρει τα όρια της οθωμανικής κατάκτησης. Η ηγεσία της γειτονικής μας χώρας έχει αντιστρέψει τους ρόλους και την ορθή λογική, κατηγορώντας τους άλλους για όσα η ίδια ή οι προκάτοχοί της έχουν διαπράξει: αρπαγές, γενοκτονίες και άλλα παρόμοια.

Υπάρχουν λοιπόν επιπλέον λόγοι η 6^η Αυγούστου της Σάμου να εορτάζεται με λαμπρότητα σε όλο το μεγαλείο που εμπεριέχει. Είναι εθνική εορτή πανσαμιακή και όχι μόνον του Πυθαγορείου. Ως πανσαμιακή εορτή συνοδεύεται με αργία των υπηρεσιών και ανάλογες τελετές στις έδρες των δήμων. Τιμάται η ημέρα της ναυμαχίας της Σάμου όπως καταγράφτηκε στον πίνακα του Παναγιώτη Ζωγράφου λίγα χρόνια μετά το γεγονός σε δυο περιπτώσεις:  στον ένα πίνακα αποκαλείται «ναυμαχία της Σάμου», στον άλλο «αι μάχαι Κρήτης και Σάμου». Ο όρος «ναυμαχία της Μυκάλης» οφείλεται σε καρτ ποστάλ του 1930 και φαίνεται πως επηρέασε τους μεταγενέστερους. Η Μυκάλη, ως γνωστόν, αναφέρεται σε γεγονός του 479 π.Χ. στο τέλος των περσικών πολέμων.

Η 6^η Αυγούστου ας είναι ημέρα μνήμης και τιμής στους αγωνιστές του σαμιακού 21 επώνυμους και ανώνυμους, και αφορμή μελέτης της τοπικής μας Ιστορίας.

Σάμος, 5 Αυγούστου 2025

Χρίστος Λάνδρος