Το χάος μετά το κλείσιμο της Ασφαλούς Ζώνης στη Σάμο και η απάντηση του Υπουργείου

Η Ασφαλής Ζώνη στην Κλειστή Δομή της Σάμου εκκενώθηκε. Προηγουμένως είχε μετατραπεί σε κολαστήριο για εκατοντάδες ασυνόδευτα ανήλικα, τα οποία κρατούνταν για μήνες εσώκλειστα, χωρίς πρόσβαση σε καθαρό νερό, ρούχα, σχολική εκπαίδευση και φάρμακα, ενώ υπέφεραν από μεταδοτικές δερματικές ασθένειες, όπως ψώρα και σταφυλόκοκκο.

Λίγο πριν την εκκένωση της safe zone, είχαν προηγηθεί μια σειρά νομικών ενεργειών -που κατέληξαν στη λήψη προσωρινών μέτρων από το Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου για 46 από τα 157 παιδιά που ζούσαν τότε εκεί- καθώς και η επίσκεψη αντιπροσωπείας της ελβετικής κυβέρνησης, που χρηματοδοτεί τις ασφαλείς ζώνες στα νησιά.

Συγκεκριμένα, σύμφωνα με ασφαλείς πηγές του NEWS 24/7, η εκκένωση έγινε αιφνιδιαστικά στα τέλη Μαΐου και μέσα σε μερικές ημέρες τα 146 παιδιά που βρίσκονταν εκεί αναχώρησαν σε δύο γκρουπ. Ωστόσο, παραμένει θολό πού βρίσκονται σήμερα και υπό ποιες συνθήκες.

ΠΟΥ ΜΕΤΑΦΕΡΘΗΚΑΝ ΤΑ ΠΑΙΔΙΑ ΤΗΣ ΔΟΜΗΣ ΣΑΜΟΥ

Τα ασυνόδευτα ανήλικα θα έπρεπε να έχουν μεταφερθεί σε ξενώνες φιλοξενίας. Πράγματι, ο 16χρονος Αιγύπτιος που κέρδισε την ελευθερία του με απόφαση δικαστηρίου, μετά από 64 ημέρες εγκλεισμού, όπως είχε καταγράψει το NEWS 24/7, έχει πλέον μεταφερθεί σε ξενώνα φιλοξενίας σε μεγάλη πόλη της ηπειρωτικής Ελλάδας. Είναι ασφαλής και χαρούμενος που ξεκίνησε το σχολείο.

Τα περισσότερα από τα παιδιά που ζούσαν μαζί του, όμως, βρέθηκαν ξανά σε κλειστές δομές, σε συνθήκες εγκλεισμού. Οι Ασφαλείς Ζώνες στις Κλειστές Δομές είναι σχεδιασμένες να λειτουργούν ως κέντρα υποδοχής και ταυτοποίησης των ανηλίκων. Ο ρόλος τους είναι να παρέχουν ένα πρώτο επίπεδο προστασίας στα ασυνόδευτα ανήλικα για μερικές ημέρες μέχρι να ολοκληρωθούν οι διαδικασίες και να προωθηθούν σε ξενώνες φιλοξενίας ή να επανενωθούν με μέλη της οικογένειά τους.

Οι ενδεδειγμένες δομές φιλοξενίας ανηλίκων (ξενώνες) βρίσκονται σε πόλεις της ηπειρωτικής Ελλάδας και παρέχουν στα παιδιά αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης, πρόσβαση στο σχολείο και στελεχώνονται από διεπιστημονικές ομάδες – ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, παιδαγωγούς και νοσηλευτές – σε αντίθεση με τις κλειστές δομές.

Ο 15χρονος Γιούσεφ κατάγεται από την Αίγυπτο και έφτασε στη Σάμο τον Δεκέμβριο του 2024. Παρέμεινε έγκλειστος για 158 ημέρες, βλέποντας τον έξω κόσμο μόνο μία φορά, όταν χρειάστηκε να μεταφερθεί στο νοσοκομείο. Το σώμα του ήταν γεμάτο ανοιχτές πληγές και εφελκίδες από σοβαρή δερματική λοίμωξη. Στη διάρκεια του ταξιδιού του από την Αίγυπτο στην Ελλάδα είχε δεχτεί άγρια επίθεση, με αποτέλεσμα να έχει σοβαρά τραύματα. Από τότε, ζαλιζόταν συνεχώς και τα χέρια του έτρεμαν. Οι γιατροί στο νοσοκομείο της Σάμου συνέστησαν εξειδικευμένες εξετάσεις για τον εγκέφαλο και τα μάτια του. Οι εξετάσεις δεν προγραμματίστηκαν ποτέ. Ο ίδιος ένιωθε απόγνωση και περιέγραφε ότι είχε κατάθλιψη και αυτοκτονικό ιδεασμό.

Ο Γιούσεφ είναι ένας εκ των 46 ασυνόδευτων ανηλίκων για τους οποίους η οργάνωση νομικής βοήθειας Human Rights Legal Project (HRLP) υπέβαλε αίτημα για λήψη προσωρινών μέτρων στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (ΕΔΔΑ). Το Δικαστήριο έκανε δεκτό το αίτημα, αναγνωρίζοντας την ανάγκη άμεσης προστασίας των παιδιών από τις συνθήκες κράτησης.

Παρόλα αυτά, όταν αιφνιδιαστικά αποφασίστηκε η εκκένωση της ΚΕΔ Σάμου, ο Γιούσεφ μεταφέρθηκε στο Κέντρο Υποδοχής και Ταυτοποίησης (ΚΥΤ) Φυλακίου, στον Έβρο. Αυτή η μετακίνηση τον σόκαρε, γιατί ο ίδιος είχε καταλάβει, πως μετά από όσα έχει περάσει, θα πάει σε ξενώνα φιλοξενίας, όπως όριζε και η απόφαση του ΕΔΔΑ.

ΦΟΒΟΣ ΚΑΙ ΕΛΛΕΙΨΗ ΔΙΕΡΜΗΝΕΙΑΣ

Μέσα από μηνύματα γεμάτα απόγνωση, ο 15χρονος Γιούσεφ, επικοινώνησε με την Human Rights Legal Project. “Μου είχαν πει ότι θα πάμε σε σπίτι (σ.σ. ξενώνα). Βγήκα από τη φυλακή της Σάμου μετά από έξι μήνες και είμαι ξανά στη φυλακή. Είμαστε άνθρωποι, όχι ζώα”, έγραφε στα μηνύματά του.

Στην πραγματικότητα, ο Γιούσεφ δεν γνωρίζει αγγλικά και χρησιμοποιεί εφαρμογή μετάφρασης για να επικοινωνήσει μέσω μηνυμάτων. Η δομή της Σάμου δεν διέθετε διερμηνέα, όπως όφειλε, με αποτέλεσμα τα παιδιά να μην έχουν καμία ενημέρωση στη γλώσσα τους για το τι θα ακολουθήσει.

Όπως επισημαίνει στο NEWS 24/7, η Quitterie Pinton, νομική συντονίστρια της HRLP, “όλα τα παιδιά περίμεναν πως θα μεταφέρονταν σε δομές φιλοξενίας”. Νόμιζαν ότι θα πήγαιναν στην Αθήνα ή στη Θεσσαλονίκη. “Πολλά από τα παιδιά αιφνιδιάστηκαν όταν κατέληξαν στη μέση του πουθενά”. Επιπλέον, η νομική συντονίστρια εξήγησε πως επειδή το Φυλάκιο βρίσκεται κοντά στα σύνορα, αρκετά από τα παιδιά νόμιζαν ότι επρόκειτο να απελαθούν. “Αυτό δείχνει πόση ελάχιστη σημασία δίνεται στην ενημέρωση τους. Είναι δύσκολο να περιγράψει κανείς τη βία αυτής της διαδικασίας: να μετακινούνται τα παιδιά χωρίς να ξέρουν πού πάνε, σε βαθμό που να πιστεύουν ότι οδηγούνται σε απέλαση”.

Η έλλειψη διερμηνείας στο καμπ της Σάμου ήταν φανερή από την πρώτη στιγμή. Όπως εξηγεί η Pinton, όταν τα παιδιά έφταναν στη Σάμο, κανείς δεν τους εξηγούσε τις διαδικασίες. “Στην εκπροσώπηση των πρώτων τεσσάρων αγοριών ενώπιον του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου διαπιστώσαμε ότι κανένα από τα παιδιά δεν ήξερε τι είναι το άσυλο σαν έννοια” εξήγησε. Παρ’ όλα αυτά, όλα τα παιδιά είχαν βάλει την υπογραφή τους σε αιτήσεις ασύλου.

Αντίστοιχη εμπειρία είχε και ο 17χρονος Μπιλάλ από την Αίγυπτο, ο οποίος επίσης συμπεριλαμβάνεται στα 46 ανήλικα για τα οποία το ΕΔΔΑ διέταξε τη λήψη μέτρων προστασίας. Έφτασε στη Σάμο τον Ιανουάριο του 2025. Για τέσσερις μήνες δεν είχε βγει ούτε μια φορά από την Κλειστή Δομή, συμπληρώνοντας 120 ημέρες κράτησης. Υπέφερε από δερματικές λοιμώξεις και από τις συνθήκες εξαθλίωσης της safe zone, σε βαθμό που σκεφτόταν να βάλει τέλος στη ζωή του.

Ο Μπιλάλ έχει συγγενείς στην Αθήνα. Όμως, χωρίς επίτροπο να αναλάβει την υπόθεσή του, δεν ξεκίνησε ποτέ η διαδικασία για να επανενωθεί μαζί τους. Μεταφέρθηκε και εκείνος αιφνιδιαστικά στο ΚΥΤ Φυλακίου στον Έβρο.

Παρά την ταλαιπωρία και τον φόβο που βίωσαν ο Γιούσεφ και ο Μπιλάλ με τη μετακίνησή τους στο ΚΥΤ Έβρου, μεταφέρθηκαν στην πορεία σε ξενώνες φιλοξενίας. Η δική τους περίπτωση, όμως, θεωρείται σχεδόν προνομιακή και είναι η εξαίρεση. Δεκάδες άλλα παιδιά που αποχώρησαν από τη Σάμο και δεν έχουν προσφύγει στο ΕΔΔΑ, παραμένουν έγκλειστα σε δομές, μεταξύ των οποίων και Ελεγχόμενη Δομή Προσωρινής Φιλοξενίας Αιτούντων Άσυλο Βαγιοχωρίου Θεσσαλονίκης, σύμφωνα με πληροφορίες της HRLP.

Η αποχώρηση των παιδιών από το καμπ της Σάμου έγινε μέσα σε συνθήκες αιφνιδιασμού και πανικού, όπως περιγράφουν άνθρωποι που ήταν παρόντες και μίλησαν στο NEWS 24/7 υπό τον όρο της ανωνυμίας. Σύμφωνα με τις ίδιες μαρτυρίες, η εκκένωση πραγματοποιήθηκε με προχειρότητα. Παιδιά σε εξαιρετικά ευάλωτη κατάσταση -πολλά με σοβαρά σωματικά τραύματα ή μεταδοτικές δερματικές λοιμώξεις- μετακινούνταν χωρίς καμία ενημέρωση στη γλώσσα τους και χωρίς την αναγκαία ιατρική υποστήριξη. “Η διαδικασία έμοιαζε περισσότερο με μετατόπιση του προβλήματος και τσουβάλιασμα, παρά με ουσιαστική λύση για την προστασία τους”, σημείωσε χαρακτηριστικά ένας από τους αυτόπτες μάρτυρες.

ΚΑΜΙΑ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗ ΓΙΑ ΤΗΝ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΤΟ ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΤΟΥΣ

Οι δομές φιλοξενίας και τα καμπς που υποδέχθηκαν τα παιδιά δεν είχαν επαρκή ενημέρωση για την κατάσταση της υγείας τους. Σύμφωνα με πηγές του NEWS 24/7, ορισμένοι εργαζόμενοι επικοινώνησαν τηλεφωνικά με τη Δομή της Σάμου για να διαμαρτυρηθούν. “Έλεγαν σε τι κατάσταση μας τα στείλατε τα παιδιά, δεν μπορούν ούτε να κοιμηθούν – και από το ψυχολογικό βάρος που κουβαλούν, αλλά και από την ψώρα, που είναι εξαιρετικά επώδυνη, και για την οποία δεν είχαμε καμία ενημέρωση”.

Η ψώρα, εκτός από επώδυνη για τα ίδια τα παιδιά, είναι και ιδιαίτερα μεταδοτική για τον υπόλοιπο πληθυσμό των δομών. Όπως επισημαίνει η Quitterie Pinton, νομική συντονίστρια της Human Rights Legal Project, τα παιδιά μεταφέρθηκαν χωρίς να τους δοθούν καθαρά ρούχα και χωρίς να λάβουν θεραπεία πριν την αποχώρησή τους.

“Επειδή οι λοιμώξεις αυτές δεν είχαν αντιμετωπιστεί, μεταφέρθηκαν στα νέα καταλύματα, δημιουργώντας σοβαρό κίνδυνο για την υγεία των υπολοίπων ανηλίκων” τόνισε η ίδια και συμπλήρωσε πως οι λοιμώξεις έχουν φτάσει πλέον σε τόσο προχωρημένο στάδιο που απαιτείται εξειδικευμένη ιατρική φροντίδα και όχι απλή φαρμακευτική αγωγή. “Είναι πολύ πιθανό αρκετά από τα παιδιά να μείνουν με μόνιμες ουλές λόγω της σοβαρότητας των δερματικών προβλημάτων που αντιμετωπίζουν”.

Στις παραλείψεις που διαπίστωσαν οι ξενώνες και οι δομές που παρέλαβαν τα παιδιά της Δομής Σάμου προστίθεται και η μη συμπλήρωση της Φόρμας Αξιολόγησης Βέλτιστου Συμφέροντος (Best Interests Assessment – BIA). Πρόκειται για ένα βασικό έγγραφο, το οποίο οφείλει να συμπληρώνεται εντός των πρώτων ημερών από την άφιξη του παιδιού στην Ασφαλή Ζώνη και καταγράφει κρίσιμες πληροφορίες για το ιστορικό, τις οικογενειακές συνθήκες, την κατάσταση της υγείας και τις ειδικές ανάγκες κάθε ανηλίκου.

Ωστόσο, πολλά παιδιά, παρά την πολύμηνη παραμονή τους στην Ασφαλή Ζώνη της Σάμου, δεν είχαν συμπληρωμένο αυτό το θεμελιώδες έγγραφο. Οι διαδικασίες ήταν τόσο προβληματικές που, σύμφωνα με πηγή του NEWS 24/7, σε μία περίπτωση αποκαλύφθηκε με μεγάλη καθυστέρηση ότι ένα παιδί ήταν επιζών ναυαγίου και είχαν πνιγεί μπροστά του έξι παιδιά και δύο ενήλικες. “Το παιδί αυτό δεν ρωτήθηκε ποτέ αν χρειάζεται ψυχολογική υποστήριξη”, αναφέρει χαρακτηριστικά η ίδια πηγή.

“ΞΕΜΕΙΝΑΜΕ ΑΠΟ ΝΟΜΙΚΑ ΕΠΙΧΕΙΡΗΜΑΤΑ. ΕΙΝΑΙ ΠΑΡΑΝΟΜΟ.”

Το μέλλον παραμένει θολό για δεκάδες ασυνόδευτα ανήλικα που εξακολουθούν να κρατούνται σε κλειστές δομές ανά την Ελλάδα – ανάμεσά τους και τα παιδιά που πέρασαν μήνες στο κολαστήριο της Σάμου. Δεν είναι σαφές τι τους επιφυλάσσει η επόμενη μέρα, ούτε αν και πότε θα αποκτήσουν πρόσβαση στην προστασία και τη φροντίδα που δικαιούνται. Η νομική συντονίστρια Quitterie Pinton επισημαίνει πως ενδέχεται να μην έχουν πλέον άλλα νομικά επιχειρήματα να διατυπώσουν.

“Η αλήθεια είναι ότι, εφόσον αυτά τα παιδιά κρατούνται εκ νέου, δεν υπάρχει κανένα νομικό έρεισμα για την κράτησή τους. Μιλάμε για παράνομη και αυθαίρετη κράτηση. Έχει φτάσει σε τέτοιο σημείο παραβίασης της νομιμότητας, που είναι πλέον δύσκολο ακόμη και να διατυπώσουμε νομικά επιχειρήματα. Δεν έχουμε τα εργαλεία για να αντιπαρατεθούμε σε κάτι τόσο εξόφθαλμα παράνομο”.

Η ΑΠΑΝΤΗΣΗ ΤΟΥ ΥΠΟΥΡΓΕΙΟΥ ΜΕΤΑΝΑΣΤΕΥΣΗΣ ΚΑΙ ΑΣΥΛΟΥ

Το Υφυπουργείο Μετανάστευσης και Ασύλου απάντησε σε σχετικό ερώτημα του NEWS 24/7 πώς η εκκένωση της Ασφαλούς Ζώνης Σάμου “πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο της σταδιακής αποσυμφόρησης και αναβάθμισης των υποδομών, διασφαλίζοντας τη μεταφορά των ανηλίκων σε κατάλληλες δομές φιλοξενίας, σε πλήρη συμμόρφωση με τις εθνικές και ευρωπαϊκές κατευθύνσεις”. Επιπλέον, το Υφυπουργείο επιβεβαίωσε το ρεπορτάζ του NEWS 24/7, πώς δεκάδες παιδιά που μετακινήθηκαν από τη safe zone της Κλειστής Δομής Σάμου, εξακολουθούν να βρίσκονται σε κλειστές δομές.

Συγκεκριμένα, σημείωσε πώς “53 ανήλικοι μεταφέρθηκαν σε δομές φιλοξενίας, 90 ανήλικοι μεταφέρθηκαν σε ασφαλείς περιοχές αρμοδιότητας της υπηρεσίας υποδοχής και ταυτοποίησης, ενώ έχει ήδη δρομολογηθεί η μετακίνησή τους σε δομές φιλοξενίας για ασυνόδευτα. Για τα 3 παιδιά που παρέμειναν στη Σάμο έχει δρομολογηθεί η οικογενειακή τους επανένωση”.

Το NEWS 24/7 απηύθυνε επίσης ερώτημα αναφορικά με τις υγειονομικές συνθήκες μεταφοράς των ασυνόδευτων ανηλίκων που παρουσίαζαν ψώρα και άλλες μεταδοτικές δερματικές ασθένειες, για τις οποίες οι δομές στις οποίες μεταφέρθηκαν δεν είχαν πλήρη ενημέρωση εκ των προτέρων.

Σε γραπτή του απάντηση, το Υφυπουργείο ανέφερε ότι “κατά την αποχώρηση των ασυνόδευτων ανηλίκων από την ΚΕΔ Σάμου, οι ιατρικές εξετάσεις και φαρμακευτικές αγωγές που είχαν συνταγογραφηθεί από το Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης τοποθετήθηκαν στους ατομικούς φακέλους υγείας κάθε ανηλίκου. Οι φάκελοι παραδόθηκαν στους συνοδούς, προκειμένου να διαβιβαστούν στις δομές υποδοχής/φιλοξενίας, εξασφαλίζοντας τη συνέχιση της φροντίδας. Επιπλέον, παραδόθηκαν τα φαρμακευτικά σκευάσματα για κάθε ανήλικο, σύμφωνα με τις ιατρικές οδηγίες, ώστε να διασφαλιστεί η απρόσκοπτη λήψη της αγωγής. Οι ανήλικοι που διαγνώστηκαν με ψώρα έλαβαν πλήρη αγωγή, σύμφωνα με τα εγκεκριμένα πρωτόκολλα. Κατά την αποχώρησή τους, η κλινική εικόνα ήταν σε αποδρομή και, σύμφωνα με το ιατρικό κλιμάκιο της Δομής, δεν υπήρχε ενεργός κίνδυνος μετάδοσης της νόσου”.

Όσον αφορά το γεγονός πώς πολλά παιδιά μετά από μήνες εγκλεισμού στην ΚΕΔ Σάμου δεν είχαν ολοκληρώσει την αναγκαία Φόρμα Αξιολόγησης Βέλτιστου Συμφέροντος (BIA) το Υφυπουργείο απάντησε πως ιατρικός έλεγχος και ψυχοκοινωνική αξιολόγηση υλοποιήθηκε μόνο για όσα παιδιά έκρινε το Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης. Συγκεκριμένα, διευκρινήστηκε πως “η Διεύθυνση ΚΥΤ και ΚΕΔ διευκρινίζει κατά λόγο αρμοδιότητας ότι στο πλαίσιο υπαγωγής των παιδιών σε διαδικασίες υποδοχής και ταυτοποίησης, σύμφωνα με τα άρθρα 38 και επ. του ν. 4939/2022 (Α’111) πραγματοποιήθηκε ιατρικός έλεγχος και ψυχοκοινωνική αξιολόγηση για το σύνολο των υπό κρίση παιδιών από το Κλιμάκιο Ιατρικού Ελέγχου και Ψυχοκοινωνικής Υποστήριξης”.