11 Νοεμβρίου 1912: Το χρονικό της Ένωσης της Σάμου με την Ελλάδα – Γράφει ο Χρήστος Λάνδρος

Εορτάζουμε φέτος την 113 επέτειο της ένωσης ή καλύτερα της ενσωμάτωσης της Σάμου στην Ελλάδα ή αλλιώς την εθνική μας ολοκλήρωση. Το γεγονός του 1912, όπως αποτυπώθηκε στους λόγους, στα ψηφίσματα, στις διακηρύξεις του 1912, διέγραψε την περίοδο της αυτονομίας της σαμιακής Ηγεμονίας και συνέδεσε τους νέους αγώνες με τους προ ογδοηκονταετίας αγώνες της Σαμιακής Πολιτείας του 1830-1834 και το ενωτικό της κίνημα εκείνης της εποχής. Αυτή την απευθείας σύνδεση με τον αγώνα της ανεξαρτησίας απεικόνισε το πανηγυρικό φύλλο της εφημερίδας Αιγαίον της μοναδικής τότε εφημερίδας της Σάμου, με εμφανή συμβολισμό, σύνδεση του παρελθόντος με το παρόν και προβολή της εθνικής ιδεολογίας. Στην μοναδική αυτή εφημερίδα ο εκδότης της Ιωάννης Βακιρτζής κατέγραψε όλα τα συμβάντα από την έναρξη της απόβασης ενόπλων τμημάτων στον Μαραθόκαμπο το Σεπτέμβριο 1912, τις αιματηρές συγκρούσεις στο Βαθύ με τα τουρκικά στρατεύματα, μέχρι την ανακωχή, την αποχώρηση των Τούρκων και τη σταδιακή μετατόπιση από την ιδέα της διευρυμένης αυτονομίας στην διεκδίκηση της πλήρους ελευθερίας και ενσωμάτωσης στον εθνικό κορμό.

Το χρονικό της πορείας αυτής καταγράφεται στο παρακάτω χρονολόγιο.

8 Φεβρ. 1912: Συνέρχονται σε πρώτη προκαταρκτική συνεδρίαση οι πληρεξούσιοι της Γενικής Συνελεύσεως στην αίθουσα των συνεδριάσεων του Βουλευτηρίου στον Λιμένα Βαθέος. Πρόεδρος εκλέγεται ο Ηρακλής Θαλασσινός.

9 Μαρτ. 1912: Εκτελείται ο ηγεμόνας Α. Κοπάσης από τον Σταύρο Μπαρέτη. Το φονικό περιγράφεται στην μοναδική εφημερίδα Νέα Σάμος, η οποία μετά από αυτό και την έκφραση πένθους και συλλυπητηρίων παύει να υφίσταται.

10 Μαρτ. 1912: Ο πρόεδρος της Γεν. Συνελεύσεως Ηρακλής Θαλασσινός αναγγέλλει στο σώμα το θάνατο του Ηγεμόνα. Η Γ. Σ. διακόπτει τις εργασίες της μέχρις ότου έλθει νέος Ηγεμών.

22 Μαρτίου 1912: Άφιξη του νέου Ηγεμόνα Γρηγόριου  Βεγλερή

7 Μαΐου 1912: Επαναλαμβάνονται οι εργασίες της Γ. Σ. Υποβάλλεται ψήφισμα με το οποίο χορηγείται γενική αμνηστία σε όλους τους καταδικασθέντες “δια της υπ’ αριθ. 34/17 Σεπτ. 1908 αποφάσεως του Κακουργιοδικείου Σάμου”. Ψηφίζεται ομοφώνως και υποβάλλεται “προς εκτέλεσιν” στον νέο Ηγεμόνα Γρηγόριο Βεγλερή εφέντη. Από την αμνηστία όμως εξαιρείται ο Θεμιστοκλής Σοφούλης, γεγονός που ακυρώνει τη σημασία της αμνηστίας

2 Σεπτ. 1912: Κυκλοφορεί στη Σάμο το 1ο φύλλο της εφημερίδας “Αιγαίον” του Ι. Δ. Βακιρτζή.

7 Σεπτ. 1912: Αποβιβάζεται στο Μαραθόκαμπο ο μέχρι τότε εξόριστος Θεμ. Σοφούλης και τίθεται επικεφαλής των ενόπλων τμημάτων. Όλοι  μαζί βαδίζουν στο Καρλόβασι, όπου συγκροτείται πάνδημο ένοπλο συλλαλητήριο. Μιλούν ο Θεμ. Σοφούλης και ο Εμμ. Βλιάμος. Συντάσσεται ψήφισμα του Λαού των Καρλοβασίων και ανατίθεται “πλήρης πληρεξουσιότητα” στον Θεμ. Σοφούλη. Η πορεία προς το Βαθύ περιγράφεται συγκινητικά στα Απομνημονεύματα του μακεδονομάχου Ιωάννη Καραβίτη που εξέδωσε ο Γιώργος Πετσίβας.

7 Σεπτ. 1912: Δημοσιεύεται Προκήρυξη του Θεμ. Σοφούλη προς τον Σαμιακό Λαό με την οποία κηρύσσεται η σαμιακή επανάσταση. Μεταξύ των άλλων ο Σοφούλης τονίζει: «Η ελευθερία δεν απονέμεται εις τους λαούς ως ο οβολός της επαιτείας. Η χορηγηθείσα δε παρά των Προστατίδων Δυνάμεων αυτονομία εις την Πατρίδα μας δεν ήτο τίποτε άλλο ή επιβράβευσις της γενναιότητος, της ανδρείας και αυτοθυσίας των πατέρων μας».

10 Σεπτ. 1912, ώρα 2 και 30΄: Αρχίζει η μάχη. Οι κάτοικοι του Βαθέος και της πρωτεύουσας είναι άοπλοι και τους καταλαμβάνει πανικός. Οι Τούρκοι στρατιώτες πυροβολούν αδιακρίτως εναντίον όλων. Με δυο τηλεβόλα βάλλουν κατά των επαναστατών. Το ελληνικό ατμόπλοιο “Ρούμελη” που βρίσκεται στο λιμάνι δέχεται χάλαζαν σφαιρών. Ο έλληνας Πρόξενος στη Σάμο, Ν. Στεφανάτος, διατρέχει τον έσχατο κίνδυνο. Η μάχη εξακολουθεί  καθ’ όλη τη νύχτα και την επόμενη μέρα. Οι τούρκοι κατά εκτρέπονται σε λεηλασίες.

10 Σεπτ. 1912: ώρα 5 μ.μ. εισέρχεται στο λιμάνι του Βαθιού το γαλλικό πολεμικό “Bruix”. H εμφάνισή του εμπνέει θάρρος στους κατοίκους.

11 Σεπτ. 1912: Εισέρχεται στο λιμάνι το αγγλικό πολεμικό “Μήδεια”. Το απόγευμα αποβιβάζονται αγήματα ναυτών στην πόλη.

12 Σεπτ. 1912: Κατ’ εντολή των πλοιάρχων ορίζεται ουδέτερη ζώνη στην πρωτεύουσα που περιλαμβάνει το μεγαλύτερο μέρος της πόλης. Η Δημοτική Αρχή μετατρέπει το Δικαστήριο σε Νοσοκομείο και απευθύνει προκήρυξη προς τον λαό.

19 Σεπτ. 1912: Τη νύχτα διαβιβάζεται στον Ηγεμόνα και τον Οθωμανό Διοικητή η διαταγή να εγκαταλείψει τη Σάμο ο τουρκικός στρατός. Ο Σοφούλης με προκήρυξή του προς τον σαμιακό λαό δηλώνει ότι «η μόνη κυρίαρχος και έγκυρος εν τω τόπω εξουσία είνε η επανάστασις». Το “Αιγαίον” σημειώνει: «Εορτή εορτών και πανήγυρις πανηγύρεων ανέτειλεν από της στιγμής εκείνης καθ’ ήν εγνώσθη η μεγάλη, η χαρμόσυνος είδησις. Πάσχα ελευθερίας διά τον Σαμιακόν λαόν, Πάσχα αναγεννήσεως».

23 Σεπτ. 1912: Οι Τούρκοι πρωί πρωί φεύγουν διά παντός από τη Σάμο. Επιβιβάζονται σε ιστιοφόρα που φέρουν τη σαμιακή σημαία και στο υπό αμερικανική σημαία ατμόπλοιο “Φλώριδα” του Χατζή Δαούτ.

24 Σεπτ. 1912, περί τις 4 και 30΄ μ.μ. Θριαμβευτική είσοδος του Σοφούλη και των αγωνιστών στην πρωτεύουσα από το δρόμο της Βλαμαρής. Βαδίζουν συντεταγμένοι σε τμήματα με τους επικεφαλής τους, άοπλοι, και στο τέλος της πομπής, έφιπποι, ο Σοφούλης με μερικούς οπλαρχηγούς. Στην είσοδο της πόλης τους υποδέχεται η μουσική της φιλαρμονικής, πλήθος λαού και οι επίσημοι, ενώ ο Δήμαρχος προσφέρει στέφανο δάφνης στο Σοφούλη. Τον προσφωνεί ο καθηγητής του Γυμνασίου Ιωάννης Γιαννικάκης.

24 Σεπτ. 1912: Στον ιερό ναό του Αγ. Σπυρίδωνος, που είναι ασφυκτικά γεμάτος, ψάλλεται δοξολογία χοροστατούντος του Μητροπολίτη Κωνσταντίνου Βοντζαλίδη.

25 Σεπτ. 1912: Εκδίδεται με εντολή της Επαναστάσεως διάταγμα περί συγκλήσεως Διπλής Συνελεύσεως υπογεγραμμένο από τον Θεμ. Σοφούλη και τη Βουλή των Σαμίων. Ημέρα εκλογών ορίζεται η 28η Σεπτεμβρίου.Οι πληρεξούσιοι που εκλέγονται αποτελούν τη σαμιακή Εθνοσυνέλευση.

30 Σεπτ. 1912: Αρχίζουν οι εργασίες της Εθνοσυνελεύσεως στον ναό του Αγίου Σπυρίδωνος, παρουσία πλήθους κόσμου. Οι πληρεξούσιοι εν σώματι συνοδεύουν το Θ. Σοφούλη στον Αγ. Σπυρίδωνα. Κατά την είσοδό τους η φιλαρμονική παιανίζει τον σαμιακό ύμνο. Στην τελετή ενάρξεως παρίσταται και ο Πρόξενος της Ελλάδας. Προσωρινός πρόεδρος εκλέγεται ο Ι. Χατζηγιάννης και προσωρινός Γραμματεύς ο Κλεάνθης Γεωργιάδης. Οριστικός Πρόεδρος ο Θεμ. Σοφούλης, Γραμματεύς ο Ζήσιμος Σίδερης και Αντιπρόεδροι οι Σπ. Επτακοίλης και Ζαχαρίας Βοντζαλίδης

30 Σεπτ. 1912: Από τη Σμύρνη προερχόμενοι φθάνουν στο Λιμ. Βαθέος οι Γενικοί Πρόξενοι των Προστατίδων Δυνάμεων Αγγλίας, Γαλλίας και Ρωσίας. Τους συνοδεύει ως νομικός σύμβουλος ο Στ. Σεφεριάδης, πατέρας του ποιητή Γιώργου Σεφέρη.

5 Οκτ. 1912: Αρχίζει για την Ελλάδα ο πρώτος Βαλκανικός πόλεμος.

9 Οκτ. 1912: Εγκρίνεται από την Εθνοσυνέλευση Υπόμνημα προς τους Γενικούς προξένους των Προστατίδων Δυνάμεων και νέο σχέδιο Χάρτου διευρυμένης αυτονομίας επί τη βάσει του Καταστατικού του 1832.

29 Οκτ. 1912: Συγκεντρώνονται στο Λιμένα Βαθέος περίπου 500 εθελοντές απ’ όλη τη Σάμο, για να μεταβούν στον Πειραιά με το ελληνικό ατμόπλοιο “Αιγαίον” και να καταταγούν στον ελληνικό στρατό. Αναχωρούν μόνο 50 εξαιτίας της κακοκαιρίας και του συνωστισμού.

4 Νοεμβρ. 1912: Εκδίδεται το “Μικρασιατικόν Ημερολόγιον 1913” της Ελένης Σβορώνου.

5 Νοεμβ. 1912: Με το ατμόπλοιο “Κατίνα” αναχωρεί για τον Πειραιά ο Θεμ. Σοφούλης, για να συναντήσει τον πρωθυπουργό Ελευθέριο Βενιζέλο και να του παραδώσει επιταγή της Τραπέζης Αθηνών 100.000 φράγκων, πρώτη δόση του εράνου που οργανώθηκε στη Σάμο υπέρ των εκτάκτων αναγκών του έθνους. Τον συνοδεύει ο βουλευτής Δημ. Νικολής. Μαζί του ταξιδεύουν περίπου 600 εθελοντές για να καταταγούν στον ελληνικό στρατό. Το πλήθος που τους κατευοδώνει στο Βαθύ και στο Καρλόβασι ζητωκραυγάζει υπέρ του έθνους και της Ενώσεως.

10 Νοεμβ. 1912. Επάνοδος του Σοφούλη. Ανυπόμονοι οι πολίτες ζητούν να μάθουν τα ευχάριστα «αγγέλματα εκ του κέντρου της Μεγάλης Πατρίδος». Προσκαλούνται εσπευσμένως οι πληρεξούσιοι της Εθνοσυνελεύσεως σε έκτακτη συνεδρίαση την επομένη. Δίδεται εντολή στον Γρηγόριο Βεγλερή να εγκαταλείψει το ηγεμονικό Μέγαρο.

11 Νοεμβρ. 1912: Ωρα 2 μ.μ. ηχούν οι καμπάνες των εκκλησιών της πρωτεύουσας. Πλήθος λαού έχει συγκεντρωθεί μπροστά στον Αγ. Σπυρίδωνα. Οι πληρεξούσιοι στα προπύλαια του Βουλευτηρίου. Η Πολιτοφυλακή παρατάσσεται στην αυλή του Ναού. Επίσης οι μαθητές των σχολείων, του Πυθαγορείου Γυμνασίου, του Ιεροδιδασκαλείου και οι μαθήτριες του Παρθεναγωγείου.

11 Νοεμβ. 1912: Ωρα 3 μ.μ. Ο Θεμιστοκλής Σοφούλης σε πανηγυρική ατμόσφαιρα, ύστερα από σύντομο και συγκινητικό λόγο προς τους πληρεξουσίους απαγγέλλει το Ψήφισμα της Ενώσεως της Σάμου με την Ελλάδα. Πανηγυρισμοί παντού.Ο Μητροπολίτης Κωνσταντίνος ευλογεί την όλη τελετουργία απαγγέλλοντας ειδική ευχή και προσυπογράφει το Ψήφισμα της ενώσεως

11 Νοεμβ. 1912: Σχηματίζεται Προσωρινή Κυβέρνηση στη Σάμο με πρόεδρο το Θεμ. Σοφούλη και μέλη τούς: Δημ. Γεωργιάδη, ως σύμβουλο επί των Εσωτερικών, Δημ. Νικολή επί της Δικαιοσύνης, Δημ. Ορφανό επί της Παιδείας, Εμμ. Αδαμίδη επί του Εμπορίου και Εθν. Οικονομίας και Ι. Χατζηγιάννη επί των Οικονομικών.

11 Νοεμβ. 1912: Συντάσσεται σχέδιο Β. Δ. με το οποίο διακηρύσσεται η ένωση της Σάμου με την Ελλάδα.

13 Νοεμβ. 1912: Αναχωρεί Επιτροπή για να επιδώσει το Ψήφισμα της Ενώσεως στην Ελληνική Κυβέρνηση. Την αποτελούν: Ζήσιμος Σίδερης, Σπ. Επτακοίλης, Ζαχ. Βοντζαλίδης, Κλεάνθης Δ. Γεωργιάδης και Γ. Π. Γεωργιάδης.

24 Νοεμβρ. 1912: Κυκλοφορούν τα νέα γραμματόσημα για το προσωρινό ταχυδρομείο Σάμου. Εικονίζουν την κεφαλή του Ερμή και τις λέξεις «Προσωρινόν Ταχυδρομείον Σάμου». Γίνονται ανάρπαστα από συλλέκτες.

6 Ιαν. 1913:  Συλλαλητήριο στο Λιμ. Βαθέος για την επίσημη αναγνώριση της ένωσης με την Ελλάδα.

2 Μαρτ. 1913:  Ημέρα Σάββατο, εορτή του Αγ. Θεοδώρου. Μοίρα του ελληνικού στόλου με πλοίαρχο τον Π. Γκίνη καταπλέει στο λιμάνι και καταλαμβάνει εικονικά τη Σάμο. Πανηγυρισμοί σε όλο το νησί. Η Σάμος καταλαμβάνεται από ελληνικές δυνάμεις και θα περιληφθεί στις διπλωματικές εδαφικές διεκδικήσεις του ελληνικού κράτους, κατά τις επόμενες διεθνείς διαπραγματεύσεις και συνθήκες.

2 Μαρτ. 1913: Αναχώρηση του τέως ηγεμόνα Γρηγορίου Βεγλερή από τη Σάμο για την Κων/πολη με αυστριακό πλοίο.

9 Μαρτ. 1913: Τελείται πάνδημο μνημόσυνο στη μνήμη του Σταύρου Μπαρέτη.

Μάιος 1914 – Απρίλιος 1915: Γενικός Διοικητής Σάμου ο Αναστάσιος Αδοσίδης, γιος του πρώην ηγεμόνα Κωνσταντίνου Αδοσίδη. Η Σάμος εντάσσεται στο διοικητικό σύστημα του ελληνικού βασιλείου.

Το ανωτέρω χρονικό της ενώσεως έχει αντληθεί από τις καταγραφές και τις περιγραφές κυρίως της εφημερίδας Αιγαίον. Ιδιαίτερες πληροφορίες μπορεί να αντλήσει κανείς από την Ιστορία της Ηγεμονίας της Σάμου του Ιωάννη Βακιρτζή που εξέδωσαν τα ΓΑΚ Σάμου το 2005. Για τη φυσιογνωμία του ηγεμονικού πολιτεύματος στον συλλογικό τόμο Συνταγματικά κείμενα της Ηγεμονίας εκδ. Ιδρύματος της Βουλής και στην έκδοση των ΓΑΚ Σάμου σε τρεις τόμους με τίτλο Σαμιακά Έντυπα Μονόφυλλα 1832-1915. Για τον Θεμιστοκλή Σοφούλη μπορεί να ανατρέξει στη μονογραφία του Διον. Χουρχούλη Θεμιστοκλής Σοφούλης έκδ. Ιδρύματος της Βουλής 2014, στο βιβλίο του Κ Πτίνη Θεμιστοκλής Σοφούλης. Επίσης στην έκδοση των ΓΑΚ Σάμου Από την αυτονομία στο εθνικό κράτος. Η ενσωμάτωση της Σάμου στην Ελλάδα.

Χ. Λάνδρος