Το Ίδρυμα Schwarz παρουσιάζει την έκθεσή του για το καλοκαίρι 2018, με τίτλο «Ανατομία της Πολιτικής Μελαγχολίας», σε επιμέλεια της Κατερίνας Γρέγου, που θα φιλοξενηθεί στο Art Space Pythagorion στη Σάμο από τις 4 Αυγούστου ως τις 30 Σεπτεμβρίου.
Τι έχει συμβεί με την κατάσταση της πολιτικής μας; Κάποτε οι πολιτικοί κινούνταν από ανιδιοτελή κίνητρα ή αλτρουισμό και έμπαιναν στην πολιτική για να προσφέρουν στα κοινά. Την πολιτική την ασκούσαν κατά κύριο λόγο άνθρωποι με παιδεία, ηθική ακεραιότητα και υψηλά ιδανικά. Είναι γεγονός ότι η πολιτική ήταν πάντοτε επιρρεπής στη διαφθορά και την κατάχρηση εξουσίας, αλλά τα τελευταία χρόνια η διαφθορά και το προσωπικό συμφέρον — ή τα συμφέροντα των επιχειρήσεων και των πολυεθνικών εταιρειών — μοιάζουν να υπερισχύουν αντί αυτών των ψηφοφόρων. Οι πολίτες υπάρχουν για να χειραγωγούνται παρά για να υπηρετούνται, οι αρνητικές – και πολλές φορές τοξικές – πολιτικές εκστρατείες είναι ο κανόνας, τα σκάνδαλα αφθονούν, οι συγγνώμες μοιράζονται ελαφρά τη καρδία και αμέσως μετά ξεχνιούνται όλα.Η ψήφος δεν αντιπροσωπεύει πια πραγματική επιλογή αλλά ‘το μη χείρον βέλτιστον’. Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι όλο και λιγότεροι πολίτες εμφανίζονται στις κάλπες.
Εξάλλου, γινόμαστε μάρτυρες μιας χυδαιοποίησης της γλώσσας της πολιτικής, απλοϊκών και πολωτικών επιχειρημάτων και ενός λόγου που απευθύνεται στους συλλογικούς φόβους των ανθρώπων αντί να καταπιάνεται με τα πραγματικά και καυτά ζητήματα. Μπήκαμε στην εποχή της κορύφωσης της “ψυχοπολιτικής” – της αλληλεπίδρασης μεταξύ πολιτικής ή πολιτικών φαινομένων και ανθρώπινης ψυχολογίας. Με τον Τραμπ στον Λευκό Οίκο και τον Πούτιν στο Κρεμλίνο, ο όρος αποκτά πια εντελώς νέες προεκτάσεις. Διόλου περίεργο, λοιπόν, που οι περισσότεροι έχουμε κυριευθεί από ένα διαρκές αίσθημα πολιτικής απογοήτευσης. Ο φιλόσοφος Lieven de Cauter ονομάζει ‘πολιτική μελαγχολία’το αίσθημα ψυχολογικής βύθισης – μίγμα ενόχλησης, θυμού, απελπισίας, δυσπιστίας, λύπης και εγκλωβισμού. (Ο τίτλος της έκθεσης έχει εμπνευστεί από το κείμενο του ‘Μικρή Ανατομία της Πολιτικής Μελαγχολίας). Η απογοήτευση με την πολιτική, τις κυβερνήσεις, τους θεσμούς και τα μεγάλα πολιτικά κόμματα είναι σε ύψη-ρεκόρ. Για πρώτη φορά μετά τον 2ο Παγκόσμιο Πόλεμο, η μεγάλη κρίση που γονάτισε τη δημοκρατία στις δεκαετίες του 1920 και του 1930 μοιάζει και πάλι πιθανή.
Προφανώς υπάρχει κάτι το συστημικά στρεβλό στη σύγχρονη πολιτική. Δεν είναι μόνον η ανεπάρκεια των πολιτικών αλλά και το χάσμα πραγματικότητας και ασυνεννοησίας που τους χωρίζει από τους πολίτες. Εκφράζονται φόβοι για τα ίδια τα θεμέλια της δημοκρατίας, που κινδυνεύει όχι μόνο από την έκρηξη του λαϊκισμού στην Ευρώπη αλλά και από την κυριαρχία των χρηματοοικονομικών θεσμών επί των κρατών. Η Ελλάδα αποτελεί ασφαλώς χαρακτηριστικό παράδειγμα απώλειας της εθνικής κυριαρχίας λόγω χρέους, με τους απλούς πολίτες να καλούνται να ξελασπώσουν μια χώρα που καταχρεώθηκε λόγω κυβερνητικής κακοδιαχείρισης. Η μακρόχρονη οικονομική και πολιτική κρίση στην Ελλάδα έχει οδηγήσει σε απογοήτευση για την πολιτική, δυσπιστία προς τους θεσμούς και ένα αίσθημα συλλογικής απώλειας ισχύος, και τελικά σε μια μετα-ιδεολογική φάση που χαρακτηρίζεται από απάθεια, ατομικισμό και παραίτηση. Όπως το θέτει ο ειδικός στην κοινωνιολογία του δικαίου Ιωάννης Καμπουράκης, “Αυτή η ηττοπάθεια συνεχίζει μια μακρά τάση στην Ελλάδα που ανάγεται στην ήττα της κομμουνιστικής αριστεράς μετά τον Εμφύλιο Πόλεμο, στη νοσταλγία και την εξιδανίκευση ενός αγώνα ‘που δόθηκε, έστω κι αν χάθηκε’, η οποία αισθητικοποιεί τη σημερινή απάθεια ως μια μορφή πολιτικού πεσιμισμού και μελαγχολίας.”
Οι καλλιτέχνες στην έκθεση Ανατομία της Πολιτικής Μελαγχολίας διερευνούν το φαινόμενο και αποκαλύπτουν τις πτυχές του μεταφράζοντάς τις σε χαρακτηριστικές εικόνες μέσω της φωτογραφίας ή του βίντεο, ως επί το πλείστον. Πώς φτάσαμε ως εδώ; Μπορούμε να φανταστούμε κάποια διέξοδο; Η Ανατομία της Πολιτικής Μελαγχολίας κατοπτρίζει την παρούσα στιγμή, η οποία συχνά αναφέρεται λανθασμένα ως καταναλωτικό προϊόν της ‘πολιτικής της ικανοποίησης’ (‘politicsofcontent’), δηλαδή της αποχαύνωσης που προκαλεί ο ακραίος καταναλωτισμός. Οι μελέτες όμως καταδεικνύουν το ακριβώς αντίθετο: μια πολιτική απογοήτευσης λόγω του σημερινού status quo. Η έκθεση επισημαίνει τους κινδύνους της πολιτικής απάθειας και το ότι, παρά τα όσα ισχυρίζεται η νεοφιλελεύθερη διαλεκτική, η κοινωνία υπάρχει. Είναι εύκολο σε αυτό το ναδίρ πολιτικής ποιότητας να γίνει κανείς κυνικός, αδιάφορος ή ακόμα και να παραιτηθεί. Ωστόσο, κατά τον συγγραφέα και ακτιβιστή George Monbiot, οι απαρχές μιας νέας κοινωνιοκρατίας (sociocracy) διαφαίνονται ήδη. Και εναλλακτικές υπάρχουν.
![](https://www.samos24.gr/wp-content/uploads/2020/09/market-neo12.png")
![](https://www.samos24.gr/wp-content/uploads/2023/01/noname-PANTE.png")
Μεταξύ άλλων, ο Monbiot συνιστάριζική αναμόρφωση της χρηματοδότησης υποψηφίων και κομμάτων, μείωση της δυνατότητας των εταιρειών για αγορά πολιτικού χώρουκαι βοήθεια προς τους ψηφοφόρους ώστε να κάνουν εγνωσμένες επιλογές. Τέτοια παραδείγματα υπάρχουν ήδη, όπως στη Γερμανία όπου μέσω της ομοσπονδιακής υπηρεσίας αγωγής του πολίτη εκδίδονται έγκυροι αλλά και εύληπτοι οδηγοί ως προς τα καίρια πολιτικά ζητήματα και επιχειρείται η προσέγγιση ομάδων που απορρίπτουν τη δημοκρατική πολιτική διαδικασία. Άλλο παράδειγμα είναι η Σουηδία με το σύστημα Smartvote, που δίνει μια σειρά πολιτικών επιλογών με τις οποίες μπορεί κανείς να συμφωνήσει ή να διαφωνήσει και κατόπιν να συγκρίνει τις απαντήσεις του με τις θέσεις των κομμάτων και των υποψηφίων που κατεβαίνουν στις εκλογές. Ο Monbiot υποστηρίζει ότι μια νέα μέθοδος με το όνομα ‘κοινωνιοκρατία’ θα μπορούσε να ενισχύσει τη δημοκρατία. Πρόκειται για ένα σύστημα σχεδιασμένο να παράγει συμμετοχικές αλλά παμψηφεί αποφάσεις, ενθαρρύνοντας τα μέλη μιας ομάδας να εξακολουθήσουν να φέρνουν αντιρρήσεις σε μια πρόταση έως ότου καταλήξουν συλλογικά σε μια απάντηση που θα είναι αποδεκτή από όλους.
Είναι σαφές ότι η πολιτική πρακτική πρέπει να αναμορφωθεί έτσι ώστε να μην εκπροσωπεί ήδη συγκροτημένες ταυτότητες αλλά να συγκροτεί ταυτότητες. Αυτό απαιτεί νέους τρόπους αντισυμβατικής πολιτικής σκέψης, μια νέα αίσθηση του επείγοντος ως προς τα δυνατά και τα αδύνατα σημεία της δημοκρατίας και μια ανοιχτή συζήτηση για τα υπέρ και τα κατά της φιλελεύθερης δημοκρατίας. Η Ανατομία της Πολιτικής Μελαγχολίας προσπαθεί συνεπώς τόσο να συλλάβει την πολυπλοκότητα της στιγμής όσο και να βοηθήσει στο να φανταστούμε τα πράγματα αλλιώς.
Κατερίνα Γρέγου, επιμελήτρια
- Lieven de Cauter, «Small Anatomy of Political Melancholy»
http://crisiscritique.org/special09/cauter.pdf Ιωάννης Καμπουράκης, «Political disillusionment in Greece: toward a post-political state?»
https://www.opendemocracy.net/can-europe-make-it/ioannis-kampourakis/political-disillusionment-in-greece-toward-post-political-stateGeorge Monbiot, «Our democracy is broken, debased and distrusted – but there are ways to fix it»
https://www.theguardian.com/commentisfree/2017/jan/25/democracy-broken-distrusted-trump-brexit-political-systemΑυτές είναι βεβαίως ώριμες ευρωπαϊκές κοινωνίες, η ύπαρξη των οποίων αποτελεί προϋπόθεση για την εφαρμογή τέτοιων νέων μοντέλων. Απαιτείται η δημιουργία των κατάλληλων συνθηκών για μια νέα πολιτική εκπαίδευση και μια νέα πολιτική κουλτούρα.
Υστερόγραφο: Ο πολιτικός λήθαργος των πολιτών λόγω πολιτικών που αδιαφορούν για τα πραγματικά και φλέγοντα κοινωνικοπολιτικά και πολιτιστικά προβλήματα είναι όντως προφανής. Αλλά η σύλληψη και η παρουσίαση ενδεχόμενων λύσεων δεν είναι. Η σημερινή απαισιοδοξία συνιστά ένα ισχυρό κίνητρο για να ξαναδούμε ορισμένες καταφανείς αδικίες στην κοινωνία .Η τρέχουσα κατάσταση των πραγμάτων είναι ακριβώς ο λόγος για τον οποίο πρέπει τώρα να σκεφτούμε πώς θα βγούμε από αυτό το αδιέξοδο. Είναι καιρός να αντισταθόυμε στην απάθεια και την παραίτηση και να αναλύσουμε συστηματικά τις πιθανές οδούς διαφυγής από αυτό που μας κατατρέχει. Η έκθεση πραγματοποιείται σε μια καίρια στιγμή και, διακρίνοντας μια επείγουσα ανάγκη, αξιοποιεί τον δημόσιο διάλογο που διαφαίνεται γύρω μας, ιδίως στην Ελλάδα, στην Ευρώπη αλλά και σε όλο τον κόσμο. (Κ.Γ.)
Στην έκθεση συμμετέχουν οι:
Ειρήνη Ευσταθίου / Κατερίνα Αποστολίδου / Δημήτρης Τσουμπλέκας /Nestori Syrjälä / Μαρίνα Γιώτη / Ariane Loze / Σπύρος Κοκκώνης / Γιώργος Πρίνος / Γιώργος Καραηλίας / Georges Salameh
INFO
Art Space Pythagorion | Πυθαγόρειο, Σάμος
Ανατομία της Πολιτικής Μελαγχολίας
Eπιμελήτρια: Κατερίνα Γρέγου | Βοηθός Επιμελήτρια: Ιόλη Τζανετάκη
Διάρκεια έκθεσης: 4 Αυγούστου έως 30 Σεπτεμβρίου
Επίσημα εγκαίνια: 3 Αυγούστου 2018
Ώρες λειτουργίας: Καθημερινά 10:00 – 13:00 και 19:00-00:00
Εισιτήρια: 2€ / Δωρεάν για παιδιά, φοιτητές και ανέργους
***Τα έσοδα θα διατεθούν σε μη κερδοσκοπικοπικές πολιτιστικές δράσεις στη Σάμο.
Χορηγός επικοινωνίας: Samos24.gr
