«Θεός; Άνθρωπος;»

Είναι ξεκάθαρα θέμα πίστης. Εξαρτάται τι πιστεύει ο κάθε άνθρωπος. Και στην πίστη δεν χωράνε αποδείξεις, επιχειρηματολογίες που ενισχύουν την ψηλαφούμενη αλήθεια; Αλλά και πάλι ποια είναι η αλήθεια;

Γράφει ο διάκονος Ι. Μ. Σταγών & Μετεώρων π. Ηρακλής Αθ. Φίλιος (Βαλκανιολόγος, Θεολόγος)

Ας είμαστε ειλικρινείς. Ο σύγχρονος άνθρωπος δεν ενδιαφέρεται για θέματα που άπτονται της δογματικής, και τα οποία είναι δύσκολο να κατανοηθούν από τους πολλούς. Ο σύγχρονος άνθρωπος αγωνιά για την απλότητα των πραγμάτων. Πού να γεμίζει ο νους του με δύσκολους δογματικούς όρους και ερμηνείες; Αυτό, όμως, είναι μέρος της αλήθειας. Θέλω, λοιπόν, με τούτη τη σκέψη να πω πως το πρόσωπο του είναι καθοριστικής σημασίας τόσο για την ανθρωπολογία, όσο και για τη σωτηρία του ανθρώπου.  Δεν είναι ανάγκη να αναλωθεί κανείς σε ακατανόητες φράσεις και σκέψεις, που διατύπωσαν με το φωτισμό του αγίου Πνεύματος οι Πατέρες της Εκκλησίας, εντούτοις, χρειάζεται η γνωριμία με το πρόσωπο του Χριστού, που συμβάλλει στη γνωριμία του ανθρώπου με τον εαυτό του, τον κόσμο του, τους άλλους.

Γεννήθηκε ο Χριστός. Ε, και; Θα πει κάποιος; Άλλος ένας μεγάλος, σπουδαίος στην ιστορία του κόσμου. Δεν είναι έτσι τα πράγματα. Αν ήταν άλλος ένας ακόμη σπουδαίος, γιατί να φτάσει μέχρι θανάτου, θανάτου σταυρικού; Εξάλλου, αν ήταν ένας ακόμη σπουδαίος και τρανός, σίγουρα δεν θα επιδίωκε να έχει την τύχη ενός Σώματος που σταυρώθηκε, συκοφαντήθηκε, χλευάστηκε, πόνεσε, μάτωσε. O Michael Onfray, αυτό το τελευταίο δεν ήθελε να το αποδεχτεί. Και θεωρώ πως σ ’αυτό είχε επηρεαστεί από τον υπεράνθρωπο του Nietzsche. Βλέπετε, η δυτική θεώρηση αισθανόταν απόκρουση για το καταπονημένο, ταπεινωμένο, ασθενές σώμα, και εξυμνούσε την ευρωστία. Και σ’ αυτό, η Δύση απέτυχε. Γι ’αυτό και σήμερα οι Δυτικοί διψάνε να γνωρίσουν την ορθοδοξία. Γιατί όλα μέσα τους απομυθοποιήθηκαν, κατέρρευσαν.

Η Ανατολή δεν ζει με αντι –προτάσεις. Δεν υπάρχει για να κατατροπώνει τη δυτική σκέψη και τα πρότυπα της. Η Ανατολή, η ορθόδοξη Ανατολή, ζει με αλήθειες. Όμορφες αλήθειες. Κι αυτές τις εκφράζουν οι άγιοι Πατέρες της Εκκλησίας, αυτοί οι μεγάλοι άγιοι που αποτελούν, συνάμα, για τον άνθρωπο, ψυχολόγους, φιλοσόφους. Δεν ερμηνεύουν το μυστήριο. Στέκονται με «σωφροσύνη και ευλάβεια απέναντι στα θεία», καταπώς σημειώνει ο Διονύσιος Αρεοπαγίτης. Το άγιο Πνεύμα τους φώτισε και αποτύπωσαν τις σκέψεις τους στα θαυμάσια έργα τους. Έτσι, με ταπείνωση και ευλάβεια προσκύνησαν το μυστήριο, το ψηλάφησαν και αποτύπωσαν τις αλήθειες του.

Υπάρχει ένα σημείο, στο οποίο σκοντάφτουν, σκαλώνουν, όσοι αμφισβητούν το πρόσωπο του Χριστού. Είναι το «ισχυρό» Του σημείο∙ η θεότητα Του. Εκεί εντοπίζεται το πρόβλημα. Μάλιστα, ο Ernest Renan, θα ομολογήσει για τον Χριστό: «Οι αιώνες θα διακηρύσσουν ότι μεταξύ των υιών των ανθρώπων δεν γεννήθηκε κανένας υπέρτερος σου∙ Θεός όμως δεν είσαι». Μήπως, αυτό δεν διακηρύσσει η σύγχρονη αθεΐα; Υπάρχει, όμως, σ’ αυτό, κάτι βαθύτερο με προεκτάσεις ανθρωπολογικές, καθοριστικές για την ουσία της ανθρώπινης ύπαρξης και αποτελεί, θα έλεγα, ένα ταρακούνημα στη μεταφυσική. Η αθεΐα δεν θέλει έναν Θεό ενανθρωπήσαντα, αλλά έναν άνθρωπο «αποθεωθέντα» κατά τη ρήση του Ιωάννη Δαμασκηνού, έναν υπεράνθρωπο του Nietzsche. Θέλει Θεό τον άνθρωπο και τον Χριστό άνθρωπο σπουδαίο, περίφημο, υψηλής ιστορικής σπουδαιότητας, στην καλύτερη περίπτωση. Αυτός είναι ο Χριστός;

Αυτή είναι η αλήθεια; Η αλήθεια στα θεολογικά έχει άλλη κίνηση. Τί λέει ο Χριστός στον Θωμά; «Εγώ είμαι η οδός και η αλήθεια και η ζωή» (Ιω. 14, 6). Υποστασιοποιείται η αλήθεια στο πρόσωπο του Χριστού και έχει αξία, νόημα, μόνο όταν ταυτίζει την οντολογική της δύναμη και λειτουργικότητα με το θείο Του πρόσωπο. Με τον τρόπο αυτό, δεν εκφράζει αξιακές αρετές, αλλά μαρτυρεί τη θεία της προέλευση. Η Α.Θ.Π. ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος, στο φετινό μήνυμα των Χριστουγέννων, με σαφήνεια οριοθετεί τα πράγματα: «Δεν είναι ‘’Θεός –Ιδέα’’, ως ο θεός των φιλοσόφων». Αυτό το τελευταίο πολεμάει ο Nietzsche στη «Χαρούμενη Γνώση», τον Θεό –είδωλο. Αυτό, δεν το θέλει ο μεγάλος φιλόσοφος και γι’ αυτό κάνει αναφορά στον θάνατο του Θεού, Τον οποίο είδαν με τα σωματικά μάτια οι φιλόσοφοι.

Ο Χριστός δεν είναι απλά ένας ηθικός άνθρωπος. «Ο Χριστός είναι Σωτήρας, όχι γιατί προβάλλει ένα ηθικό πρότυπο ή γιατί διατύπωσε μία χρήσιμη διδασκαλία – αλλά γιατί ενσάρκωσε την υπέρβαση του θανάτου. Στο Πρόσωπο του Χριστού, πλέον, το κτιστό ζει αιώνια», θα γράψει ο Γέρων Μητροπολίτης Περγάμου κ.κ. Ιωάννης. Ο Άρειος, ο Νεστόριος είδαν την κτιστότητα στον Χριστό, όχι την θεότητα. Οι καταβολές της σύγχρονης αθεΐας, εντοπίζονται στον Νεστόριο, αφού ο ίδιος καλούσε τον Χριστό «θεοφόρο» και όχι ενανθρωπήσαντα Θεό. Θεοφόροι, όμως, είναι και οι άγιοι. Τότε, ποια η διαφορά; Ο Ιωάννης Δαμασκηνός, ο οποίος τον 8^ο αιώνα ανακεφαλαιώνει με συστηματικό τρόπο ολόκληρη τη θεολογία των Πατέρων, μιλάει για μη μεταβολή της θεότητος του Χριστού στην ουσία της σαρκός Του. Και καταλήγουμε, ύστερα από αιώνες συζητήσεων, στον περίφημο Όρο της Χαλκηδόνας, που περιγράφει το πρόσωπο του Χριστού: «…τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν θεότητι καὶ τέλειον τὸν αὐτὸν ἐν ἀνθρωπότητι, θεὸν ἀληθῶς καὶ ἄνθρωπον ἀληθῶς τὸν αὐτὸν ἐκ ψυχῆς λογικῆς καὶ σώματος, ὁμοούσιον τῷ πατρὶ κατὰ τὴν θεότητα, καὶ ὁμοούσιον τὸν αὐτὸν ἡμῖν κατὰ τὴν ἀνθρωπότητα, κατὰ πάντα ὅμοιον ἡμῖν χωρὶς ἁμαρτίας».

Προσφέρεται μία σύγχρονη ανάγνωση του γεγονότος της θείας ενανθρώπισης, όπως μας την δίνει ο Σεβασμιώτατος Μητροπολίτης Μεσσηνίας κ.κ. Χρυσόστομος, στο βιβλίο του «Εκκλησία και Κοινωνία», ανάγνωση καταλυτικής σημασίας για τον άνθρωπο, την κοινωνία, την κτίση: «Μόνο εάν προσεγγίσουμε το γεγονός της θείας ενανθρώπισης του Θεού, στα πλαίσια της καταφατικής κοινωνίας και σχέσης προς τον άλλον, τότε μπορούμε να ξεπεράσουμε κάθε έννοια διάστασης και ατομικής θεώρησης της ανθρώπινης ζωής, έστω και αν αυτή η ζωή προσωρινά σκιάζεται από βανδαλισμούς, σκάνδαλα και οικονομικές κρίσεις, οι οποίες έχουν και τις αντίστοιχες συνέπειες για τον άνθρωπο, την κοινωνία και το περιβάλλον. Μόνο τότε ο άνθρωπος μπορεί να κατανοήσει ότι οποιαδήποτε παλινδρόμηση ανάμεσα στη Σκύλλα του ατομισμού και στη Χάρυβδη του κολλεκτιβισμού είναι ανώφελη για τον ίδιο αλλά και για κάθε μορφή ανθρώπινης κοινωνίας».