9 Μαΐου 2021 Ημέρα της Ευρώπης – Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης ξεκινά!

Η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης, που, με σημαδιακό τρόπο ξεκινά σήμερα, Ημέρα της Ευρώπης, αλλά και Ημέρα της Μητέρας, θα διεξαχθεί σε δύο φάσεις και θα ολοκληρωθεί στα μέσα του 2023. Εβδομήντα ένα χρόνια, σα σήμερα, από τη Διακήρυξη Σουμάν, στο Παρίσι, που αποτέλεσε τη “μητέρα” της μετέπειτα Ευρωπαϊκής Ένωσης, η Διάσκεψη για το Μέλλον της Ευρώπης αποτελεί μια εξαιρετικά επίκαιρη, λόγω των συνεπειών και της πανδημίας, πρωτοβουλία. Ένα εγχείρημα που, στο πνεύμα των καιρών, θα τολμούσα να πω ότι συνιστά μια προσπάθεια για να αποκτήσει η Ε.Ε ένα “εμβόλιο” για τη μελλοντική ανοσία της σε πρακτικές και στάσεις που, ως τώρα, ελαττώνουν τη συλλογική ευρωστία της και υποσκάπτουν την εν δυνάμει επιρροή της στο παγκόσμιο σκηνικό, σε επίπεδο γεωπολιτικό, οικονομικό, αλλά και στρατηγικό.

Η Διάσκεψη, που προεδρεύεται από τις ηγεσίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου και της Ευρωπαϊκής Επιτροπής -Νταβίντ Σασσόλι, Αντόνιο Κόστα και Ούρσουλα φον ντερ Λέιεν, αντίστοιχα, έχει ως ιδανικό-ιδεατό στόχο να παράγει τις κατευθυντήριες γραμμές μιας ανανεωμένης Ε.Ε. σε επίπεδο διοίκησης, διακυβέρνησης, λειτουργίας, κεντρικών στόχων και κοινωνικής συνοχής, δώδεκα χρόνια μετά τη Συνθήκη της Λισσαβόνας και αξιοποιώντας με ωφέλιμο και σοφό τρόπο τα σκληρά διδάγματα που προέκυψαν από τότε, λόγω της οικονομικής κρίσης, του μεταναστευτικού ζητήματος και της πανδημίας.

Σ’ έναν διαρκώς μεταβαλλόμενο κόσμο, με εύθραυστες ισορροπίες σε όλα τα επίπεδα και με πανίσχυρους παίκτες όπως η Κίνα και η Ινδία να αποκτούν ολοένα και πιο αναβαθμισμένο ρόλο στη διεθνή σκακιέρα, η Ε.Ε. βρίσκεται μπροστά σ’ ένα κρίσιμο σταυροδρόμι: ειδικά μετά και το Brexit, είναι ολοφάνερο από τη μία, ότι μόνο ως συνολική, συνασπισμένη οντότητα μπορεί να έχει στο διεθνές σκηνικό τη βαρύτητα, το κύρος και την επιρροή που της αξίζει. Απ’ την άλλη, κατέστη επίσης σαφές -και μέσω των χειρισμών της στην περίοδο της πανδημίας- ότι ο συνασπισμός εθνών που την απαρτίζουν δεν είναι εύκολο, λειτουργικό αλλά ίσως και σώφρον να πορευθεί προς το μέλλον με βάση το ισχύον, άκαμπτο και ξεπερασμένο από τις καταστάσεις σύνολο πολιτικών που εκπορεύονται “άνωθεν”, συνήθως εξωθεσμικά και χωρίς να λαμβάνουν υπόψη τους το κοινό συμφέρον όλων των συν-εταίρων, παρά μόνο εκφράζοντας τις επιθυμίες και εξυπηρετώντας τις ανάγκες των ηγέτιδων οικονομικά χωρών-μελών.

Η Ευρώπη, που από πέρυσι το Φεβρουάριο έως σήμερα, γνώρισε όχι μόνον μια μείζονα οικονομική κρίση, αλλά και έναν πρωτοφανή για την πολιτική και πολιτιστική της κουλτούρα περιορισμό των ατομικών ελευθεριών -με μια παράλληλη, πολύ έντονη αύξηση κατασταλτικών πρακτικών- χρειάζεται αλλαγή κατεύθυνσης και εκσυγχρονισμένο πλαίσιο λειτουργίας.
Η Διάσκεψη θέτει ως βασικό μέσο για να διαμορφωθεί αυτό το -απαραίτητο- νέο οικονομικό, θεσμικό και κοινωνικό ευρωπαϊκό συμβόλαιο, την ευρεία συμμετοχή των πολιτών σ’ έναν ανοιχτό, δημόσιο και ειλικρινή διάλογο.

Η δύσκολη 12ετία από τη Λισσαβόνα έως σήμερα έχει αναδείξει ένα σημαντικό έλλειμμα δημοκρατίας, λογοδοσίας και ουσιαστικής αλληλεγγύης στην Ε.Ε.: οι περισσότερες, αν όχι όλες οι πολιτικές, χαράσσονται από μη εκλεγμένα όργανα κι από μια δαιδαλώδη υπαλληλική γραφειοκρατία επιρρεπή στο “lobbying” και στις πιέσεις που ασκούν σ’ αυτήν τα ισχυρά κράτη και τα μεγάλα συμφέροντα της Ένωσης.

Αναπόφευκτα, αυτή η πραγματικότητα, οδηγεί σε υποβάθμιση των θεσμών της Ε.Ε. και, κυρίως, αυτών των εκλεγμένων από το λαό, ενώ, σε κάθε περίπτωση, καθιστούν έως και πρακτικώς αδύνατη την άσκηση οιασδήποτε επιρροής σε υψηλό επίπεδο, οσοδήποτε αναγκαία και επιτακτική κι αν είναι η όποια τέτοια ανάγκη-απαίτηση σε επίπεδο πολιτών.

Η Ε.Ε. συνιστά μια ιστορική, πολιτική, πολιτισμική, οικονομική και κοινωνική αναγκαιότητα -και, εν πολλοίς κι ένα σπουδαίο κεκτημένο, ως τώρα- των χωρών της ηπείρου μας.
Συγχρόνως όμως, με αδιαπραγμάτευτη αυτή την αναγκαιότητα συνέχισης της ύπαρξής της, είναι βέβαιο και ότι χρειάζεται δομικές αλλαγές στον τρόπο λειτουργίας της, προκειμένου να συμπεριλάβει στις εφαρμοσμένες πολιτικές της, τις πραγματικές ανάγκες των απλών ανθρώπων: όσων συνιστούν τη μέγιστη πλειονότητα των πολιτών της.

Η Διάσκεψη, οραματικά, συνεισφέρει σ’ αυτή την προσπάθεια με τον καλύτερο δυνατό τρόπο: μεταφέροντας από το κύτταρο (τον πολίτη), στο όργανο και, στη συνέχεια, μέσω του οργάνου σε ολόκληρο το “σώμα” την πραγματική, ουσιαστική, βιωματική του ανάγκη, αλλά και την αντίστοιχη ελπίδα του, όπως, βεβαίως και τις αγωνίες, τα άγχη και τις καθημερινές του δυσκολίες.

Ως άσκηση επί χάρτου, μοιάζει ιδανική.

Σε πρακτικό επίπεδο, όμως, επί του πεδίου, υπάρχουν πάρα πολλά και πολύ σημαντικά που πρέπει να γίνουν προκειμένου αυτή η ζητούμενη και εκ των ων ουκ άνευ λαϊκή συμμετοχή να γίνει πράξη και, με τη σειρά της, να οδηγήσει πράγματι σε μια “νέα Ευρώπη”.

Άποψή μου είναι ότι μια τέτοια “αναγέννηση”, παρότι συνιστά δύσκολο και περίπλοκο στόχο, είναι, εν τέλει εφικτή. Βοηθά προς αυτή την κατεύθυνση η, έστω αναγκαστική, πλην όμως υπαρκτή πλέον εξοικείωση σχεδόν όλου του πληθυσμού με τις νέες τεχνολογίες.
Βοηθά και η υλοποίηση του πολυπόθητου Ταμείου Ανάκαμψης -έστω κι αν το χρηματοδοτικό του περιεχόμενο έχει περισσότερο οραματικό προσανατολισμό, ως προς την “πράσινη ανάπτυξη” και την ψηφιοποίηση κυρίως και λιγότερο πρακτικό -ως προς την επούλωση των πληγών που επέφερε το πάγωμα της οικονομίας στη μικρή και μεσαία επιχειρηματικότητα. Βοηθά, ασφαλώς και η νέα πολιτική πραγματικότητα στις ΗΠΑ, που αν και περισσότερο αντι-ρωσική απ’ όσο συμφέρει την Ευρώπη, είναι ωστόσο πιο σαφής πλέον σε επίπεδο κατευθύνσεων και εκ νέου ενίσχυσης των δεσμών που παραδοσιακά συνιστούν ό,τι αποκαλούμε “δυτικό κόσμο”. Βοηθά, τέλος και η επικείμενη αλλαγή φρουράς στη χώρα-ατμομηχανή της Ε.Ε., τη Γερμανία που είναι αρκετά πιθανόν ότι θα σηματοδοτήσει και μια αλλαγή νοοτροπίας της Ένωσης σε πολλά, κρίσιμα κομμάτια πολιτικής και οικονομίας: από τη φορολόγηση των μεγάλων επιχειρήσεων και τη χαλάρωση των δημοσιονομικών βρόχων που “πνίγουν” τις χώρες του Νότου κυρίως, έως την ουσιαστική φύλαξη των συνόρων της Ε.Ε, την πιο δυναμική και πιο συνεκτική εξωτερική πολιτική και πολλά άλλα ακόμη.

Για την επιτυχία της Διάσκεψης, ωστόσο, που θα αποτελέσει και το πιο κρίσιμο μέρος αυτής της απαραίτητης ανανέωσης της Ε.Ε. θα χρειαστεί κατά τη γνώμη μου και κάτι ακόμη, πολύ πιο απτό: η ενεργοποίηση της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που αποτελεί την πρώτη βαθμίδα της Δημοκρατίας και είναι σε άμεση επαφή με τον πολίτη και την καθημερινότητά του.

Εφόσον σκοπός και επιδίωξη της Διάσκεψης είναι μια Ευρώπη για τον Πολίτη, εφόσον το νέο κοινωνικό συμβόλαιο της Ένωσης θα βάζει πράγματι στο κέντρο του τον άνθρωπο και όχι τους αριθμούς, εάν θέλουμε όντως η διεύρυνση να υλοποιηθεί και η πορεία προς την ουσιαστική ομοσπονδοποίηση να συνεχιστεί με τρόπο δίκαιο και επωφελή για όλους, ο ρόλος που μπορεί και πρέπει να παίξει η Τ.Α. είναι εξαιρετικά κρίσιμος και ιδιαίτερα σημαντικός. Στον πρώτο και δεύτερο βαθμό Αυτοδιοίκησης πρέπει να δοθούν ουσιαστικά κίνητρα, αλλά και τα απαραίτητα μέσα έτσι ώστε να εξασφαλιστεί η καλύτερη δυνατή αντιπροσώπευση του απλού πολίτη σ’ έναν ιστορικής σημασίας διάλογο που όλοι ελπίζουμε ότι θα οδηγήσει σε μια Ευρώπη πιο κοντά στα όνειρα και τις προσδοκίες μας.

Η φωνή των Ευρωπαίων πρέπει να ακουστεί δυνατά αυτή τη φορά και η άποψή τους να ληφθεί σοβαρά υπ’ όψιν. Κι αυτό δε μπορεί να γίνει με καλύτερο τρόπο απ’ ότι μέσω της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, που, άλλωστε, αποτελεί και θεσμικά το βασικότερο δημοκρατικό κύτταρο της Ενωμένης Ευρώπης.

Μιχάλης Α. Αγγελόπουλος

Πρόεδρος Ευρωπαϊκής Κίνησης Ελλάδας
Πρόεδρος Επιστημονικού Συμβουλίου του Ινστιτούτου Τοπικής Αυτοδιοίκησης –Ι.Τ.Α. (ΚΕΔΕ)