O Μανώλης Κάρλας για τα προβλήματα της δακοκτονίας

ΣΤΟΝ ΑΠΟΗΧΟ ΤΗΣ ΠΡΟΣΦΑΤΗΣ ΣΥΝΕΔΡΙΑΣΗΣ ΤΟΥ ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ (18/10/2022) ΓΙΑ ΤΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΔΑΚΟΚΤΟΝΙΑΣ ΚΑΙ ΤΙΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΥΠΕΡΒΑΣΗΣ ΤΟΥΣ.

Η αναγκαιότητα της συλλογικής καταπολέμησης του δάκου της ελιάς είναι δεδομένη και επιστημονικά τεκμηριωμένη.

Ως γνωστόν η εμφάνιση του δάκου κάθε χρόνο αποτελεί μια «πανδημία» που  απαιτεί  συντονισμένες ενέργειες για την παρακολούθηση και την επιτυχή καταπολέμησή της.

Το θέμα της ανάπτυξης του δακοπληθυσμού και των προσβολών απ’ αυτόν  του ελαιόκαρπου αποτελεί ένα πολυπαραγοντικό σύστημα.

Οι κυριότεροι παράγοντες που το επηρεάζουν  είναι οι κλιματολογικές συνθήκες καθ’ όλη τη διάρκεια του χρόνου, η καθολικότητα της εφαρμογής και η ποιότητα  του προγράμματος δακοκτονίας, ο χρόνος έναρξης των ψεκασμών και η επικαιρότητα της πραγματοποίησής τους.

Το πρόγραμμα της δακοκτονίας  δεν αποτυγχάνει κάθε χρόνο.

Κάποιες φορές η ζημιά από το δάκο είναι πάνω από το αποδεκτό όριο αλλά και πάλι όχι μόνο εξαιτίας της αναποτελεσματικότητας του προγράμματος δακοκτονίας αλλά και λόγω του καθυστερημένου χρόνου συγκομιδής του καρπού σε συνδυασμό με την παρατεταμένη καλοκαιρία.

Τα τελευταία χρόνια παρατηρείται έξαρση των εντομολογικών και φυτοπαθολογικών προσβολών, λόγω και  της κλιματικής αλλαγής.

Συγκεκριμένα οι κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούν, ιδιαίτερα  κατά τους φθινοπωρινούς μήνες (υψηλές για την εποχή τιμές θερμοκρασίας και σχετικής υγρασίας), ευνοούν την αύξηση των πληθυσμών του δάκου.

Επίσης τα νύγματα του εντόμου ευνοούν την ανάπτυξη  δευτερογενών  μυκητολογικών ασθενειών και του πυρηνοτρήτη.

Στις ευνοϊκές χρονιές για το δάκο θα πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι συμβάλλει και ο περιορισμένος αριθμός ψεκασμών λόγω του χαμηλού προϋπολογισμού της δακοκτονίας από το Υπουργείο Εσωτερικών (!!!).

Επίσης, οι περιοχές οι οποίες δεν εντάσσονται στο πρόγραμμα δακοκτονίας, τα περίκλειστα, τα ακαλλιέργητα  και τα δασωμένα ελαιοκτήματα  καθώς και τα κτήματα κάποιων βιοκαλλιεργητών, οι οποίοι δεν λαμβάνουν τα απαραίτητα μέτρα φυτοπροστασίας, αποτελούν δυνητικές  εστίες – εκτροφεία του εντόμου.

Πράγματι, λόγω της χαλαρής νομοθεσίας, αρκετοί βιοκαλλιεργητές δεν εφαρμόζουν  τα δέοντα με αποτέλεσμα τα ελαιοκτήματά τους να συμβάλλουν αρνητικά στην εν  γένει αποτελεσματικότητα  της δακοκτονίας γεγονός  που, σε συνάρτηση με την διαρκώς αυξανόμενη τάση ένταξης σε προγράμματα βιολογικής γεωργίας, φαίνεται να  απομειώνει σημαντικά τα όσα  θετικά αναμενόμενα των δολωματικών ψεκασμών .

Βέβαια για το θέμα αυτό υπάρχουν αντικρουόμενες απόψεις και ως αμφιλεγόμενο  χρήζει περαιτέρω μελετών και ελέγχων καθώς  έχει παρατηρηθεί ότι πολλά από αυτού του είδους τα ελαιοκτήματα παρουσιάζουν  χαμηλή δακοπροσβολή , ίσως από την ανάπτυξη απωθητικής ή και εξουδετερωτικής του δάκου μικροπανίδας και μικροχλωρίδας που ενδεχόμενα στο Μέλλον να αποτελέσουν εναλλακτική και ίσως αποτελεσματική και ταυτόχρονα βιολογική και σχετικά φθηνότερη μορφή δακοκτονίας. .

Σοβαρό πρόβλημα δημιουργείται επίσης από την καθυστερημένη συγκομιδή του ελαιόκαρπου όταν αυτή   γίνεται αρκετά μετά το τέλος της ψεκαστικής περιόδου διότι τότε ο δάκος που αναπτύσσεται στο  ενδιάμεσο χρονικό διάστημα προκαλεί  οξυμένα  προβλήματα στην ελαιοπαραγωγή.

Αυτό βέβαια είναι δυνατόν να αντιμετωπισθεί εάν προβούν οι ίδιοι οι καθυστερούντες την συγκομιδή ελαιοπαραγωγοί  σε  επιπρόσθετο ψεκασμό ή εάν αλλάξουν τις ελαιοκομικές τους πρακτικές και συνήθειες.

Σε κάθε περίπτωση, βέβαια,  η  συλλογή του ελαιόκαρπου πρέπει να είναι κατά το δυνατόν καθολική  και πλήρης διότι ως γνωστόν ο  ασυγκόμιστος ελαιόκαρπος που παραμένει στο έδαφος αποτελεί την κύρια πηγή του δάκου της επόμενης χρονιάς.

Βασική προϋπόθεση για την ορθή εφαρμογή και την επιτυχία της δακοκτονίας είναι οι τοπικοί ψεκασμοί να καλύπτουν όλη την έκταση του ελαιώνα που παρουσιάζει υψηλό δακοπληθυσμό και να μη μένουν , το κατά δύναμη, αψέκαστες περιοχές (δυσπρόσιτες περιοχές, περίκλειστα, ακαλλιέργητα , δασωμένα ή και μη παρόδια κτήματα κλπ.).

Βέβαια θα πρέπει να αναφέρουμε ότι οι  γενικοί δολωματικοί ψεκασμοί έχουν σαν αποτέλεσμα κατασπατάληση  χρήματος, περιβαλλοντική όχληση και επιβάρυνση του παραγόμενου προϊόντος.

Συνεπώς για την απόφαση  διενέργειας ψεκασμού θα πρέπει να χρησιμοποιούνται χαρτογραφικά υπόβαθρα και εργαλεία όπως το σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών (GIS) που περιορίζουν σημαντικά τα προαναφερόμενα  .

Απ’ όλα τα ανωτέρω και την πολύχρονη εμπειρία  προκύπτει ότι  απαιτούνται :

• Αλλαγή και εκσυγχρονισμός του νομοθετικού και θεσμικού πλαισίου που διέπει το πρόγραμμα δακοκτονίας  με βάση  τις προτάσεις των αρμόδιων Επιστημονικών Φορέων(εισαγωγή νέων τεχνολογιών, νέων φαρμάκων κλπ) .
• Επιστροφή της οικονομικής διαχείρισης της δακοκτονίας από το Υπουργείο Εσωτερικών στο Υπουργείο Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων που είναι το καθ’ ύλην αρμόδιο.
• Επέκταση των πιλοτικών εφαρμογών που έδωσαν καλά αποτελέσματα σε όλες τις ελαιοκομικές περιοχές της Ελλάδας, στην αρχή δοκιμαστικά και στη συνέχεια σε ευρύτερη κλίμακα.

Αυτό γιατί οι γεωπόνοι ανά την Ελλάδα θα πρέπει πρώτα να εξοικειωθούν           με την τεχνολογία  και σταδιακά, αφού διαπιστώσουν τα θετικά αποτελέσματα και εντοπίσουν πιθανά προβλήματα, να την επεκτείνουν, βελτιωμένη και αποτελεσματικότερη, σε γενική χρήση.

Πρέπει επίσης να υπάρξει εξωστρέφεια ώστε να πληροφορούνται οι παραγωγοί για την εξέλιξη του προγράμματος δακοκτονίας και να  συνεισφέρουν με τις δικές τους ενέργειες αν και όποτε χρειάζεται  (πχ οι βιοκαλλιεργητές – μαζική παγίδευση, χρήση ορυκτών όπως καολίνης,  ζεόλιθος  κ.α). Κάθε αλλαγή ως γνωστόν αντιμετωπίζεται με δυσπιστία.

• Διαρκής έλεγχος του πληθυσμού του δάκου στους ελαιώνες του Βορείου Αιγαίου για τον προσδιορισμό του καταλληλότερου χρόνου αντιμετώπισής του.
• Τοποθέτηση GPS σε όλα τα μηχανοκίνητα συνεργεία.

• Αύξηση του προϋπολογισμού της δακοκτονίας από το Κράτος , στο ύψος των πραγματικών αναγκών,  με στόχο:

α) την πρόσληψη των τομεαρχών γεωπόνων που πραγματικά απαιτούνται  για την άρτια   και έγκαιρη εξυπηρέτηση των αναγκών του προγράμματος

β)την διενέργεια όσων ψεκασμών απαιτούνται και

γ)την εξασφάλιση ικανοποιητικής αμοιβής και  όλων των   συναφών δικαιωμά

των για όλους τους εργαζόμενους στον ψεκασμό για να υπάρχει εργατικό  εν

διαφέρον και ικανοποιητική  προσέλευση.

•  Έγκαιρη προμήθεια υλικών και φυτοφαρμάκων κάθε είδους(κοινών και ευρέος φάσματος  ,βιολογικών και νεότερης  γενιάς ) κατά την κρίση ανεξάρτητης Επιστημονικής Επιτροπής και κατά τις πραγματικές γενικές και ειδικές ανάγκες  .

• Ένταξη των βιολογικών ελαιοκαλλιεργειών στο Πρόγραμμα δακοκτονίας με την χρήση βιολογικών φυτοφαρμάκων ως βασικής προϋπόθεσης αποδοχής τους στο ομώνυμο σχετικό πρόγραμμα οικονομικής ενίσχυσης.
• Συνεργασία των Δημόσιων Φορέων  της Δακοκτονίας  με ένα έκαστον από τους ελαιοκαλλιεργητές , τις ομάδες τους  και   τους Συλλογικούς  Φορείς τους,

τους ελαιοτριβείς  ,τους ιδιοκτήτες  ελαιοκτημάτων, τους  μεταποιητές  ελαιολάδου κλπ  (για ενημέρωση , σύμπραξη, ουσιαστική συμμετοχή και γόνιμο ενδιαφέρον  για  τις εν γένει  διαδικασίες, την εξέλιξη  και την επιτυχία των ψεκασμών έστω και με την χρήση  ειδικών κινήτρων) και με  την Αυτοδιοίκηση Α και Β βαθμού για  την διάνοιξη νέων  και την συντήρηση παλαιών  αγροτικών δρόμων ,την κατασκευή μικρών και μεγάλων ομβρο και υδατοδεξαμενών , την συνέργεια  και την ενεργό συμμετοχή σε ερευνητικά προγράμματα φυτοπαθολογίας , την σύνταξη εδαφολογικών χαρτών , την ανάδειξη και αξιοποίηση του πολιτισμού της ελιάς κ.α.

• Συνολικός σχεδιασμός για τον τομέα της ελαιοκομίας στον οποίο θα εντάσσεται και η δακοκτονία σε κατεύθυνση συνεργασίας με την φύση και όχι σε αντιπαράθεση μαζί της για την καταπολέμηση τόσο  του δάκου όσο  και άλλων ασθενειών.
• Ίδρυση και λειτουργία σε επίπεδο Περιφέρειας Ινστιτούτου Μελέτης και καταγραφής των ασθενειών της ελιάς σε συνεργασία με ανάλογα Κέντρα της ημεδαπής και της αλλοδαπής  για την  διαρκή και εμπεριστατωμένη  ενημέρωση όλων  των εμπλεκομένων στην ελαιοκαλλιέργεια ανά το Βόρειο Αιγαίο.
• Δημιουργία ειδικής ιστοσελίδας από την Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου για τον δάκο και την αντιμετώπισή του, ανοιχτής σε όλους τους ενδιαφερόμενους.

Από όλα  τα ανωτέρω σαφώς προκύπτουν οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες του Κράτους, της Περιφερειακής Αρχής και των Υπηρεσιών της, των Δήμων και της Κοινωνίας του Πρωτογενή Τομέα των νησιών μας.

Στη Σάμο από το 2016 η Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής, σε συνεργασία με το Τμήμα Γεωγραφίας του Πανεπιστημίου Αιγαίου, εφαρμόζει σύστημα γεωγραφικών  πληροφοριών στο πρόγραμμα της δακοκτονίας.

Υπάρχει το αυτόματο σύστημα καταγραφής των αποτελεσμάτων των παγίδων και της αυτόματης αποτύπωσης σε χαρτογραφικό  υπόβαθρο (WebGIS).

Αυτό είναι ένα πολύτιμο εργαλείο, γιατί με την εμπειρία που έχει συσσωρευτεί,           υποβοηθά τον συντονιστή του προγράμματος στην λήψη κρίσιμων και επίκαιρων αποφάσεων.

Παράλληλα με παρόμοια εφαρμογή παρακολουθείται σε πραγματικό χρόνο η θέση των ψεκαστικών μηχανημάτων και αποτυπώνεται επακριβώς η πορεία τους.

Αυτά τα στοιχεία σε συνδυασμό με την παρακολούθηση των καιρικών συνθηκών και των προσβολών στον καρπό παρέχουν την δυνατότητα πληροφοριών για την επιτυχή και οικονομική διεξαγωγή του προγράμματος.

Ο συντονιστής, δηλαδή ο υπεύθυνος επόπτης δακοκτονίας, στέλεχος των γεωτεχνικών υπηρεσιών της Περιφέρειας Β. Αιγαίου κατέχει κομβικό ρόλο στην  διαχείριση και εφαρμογή του προγράμματος δακοκτονίας.

Συνεπώς βασικό μέλημα κάθε συντονιστή πρέπει να είναι η συνεχής παρακολούθηση των αποτελεσμάτων στο χώρο και στο χρόνο και η λήψη επίκαιρων και τοπικών  επεμβάσεων με στόχο την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη επιτυχία και  αποτελεσματικότητα του προγράμματος δακοκτονίας με το μικρότερο δυνατό  κόστος.

Η δακοκτονία μπορεί να κοστίζει αλλά επιβάλλεται.

Και φυσικά, είναι λογικό, το κόστος αυτής της προσέγγισης (επιτυχής δακοκτονία, όσο το δυνατόν περισσότερο αβλαβής για τον άνθρωπο, τα ζώα και τα ωφέλιμα  έντομα, στα πλαίσια της αειφορίας και της παραγωγής βιολογικών προϊόντων) να ενσωματώνεται στην τιμή  πώλησης ενός κατ’  εξοχήν ευεργετικού προϊόντος που θα έχει, εάν βέβαια τυποποιηθεί, πρωτεύουσα θέση στις επιλογές των καταναλωτών, ντόπιων και ξένων και επομένως υψηλή προστιθέμενη αξία και ανάλογες απολαβές για τους ελαιοπαραγωγούς μας, στα πλαίσια προώθησης και εφαρμογής προγραμμάτων αγροδιατροφής .

Επιβάλλεται λοιπόν να χρηματοδοτηθούν επιπρόσθετα για να συνεχιστούν τα   ερευνητικά προγράμματα καταπολέμησης του δάκου πολλά από τα οποία μέχρι στιγμής έχουν αποφέρει σημαντικά θετικά αποτελέσματα στην φιλοπεριβαλλοντική και επιτυχή εκτέλεση του προγράμματος δακοκτονίας, όπως είναι  η εφαρμογή νέων    τεχνολογιών που εκπονήθηκαν από το Πανεπιστήμιο Αιγαίου (σύστημα γεωγραφικών πληροφοριών) και το πρόγραμμα ΝΤ4D που συντονίστηκε από τον ΕΛΓΟ ΔΗΜΗΤΡΑ.

Αρκετές Διευθύνσεις Αγροτικής Οικονομίας και Κτηνιατρικής ανά την Ελλάδα μεταξύ των οποίων και της Σάμου από 10ετίας και πλέον συμμετέχουν και στο πρόγραμμα παρακολούθησης της ανθεκτικότητας του δάκου στα εντομοκτόνα και είναι  καταφανές ότι έχει διατηρηθεί πολύ καλά η ευαισθησία του δάκου σ’ αυτά, που   σημαίνει ότι τα προγράμματα δακοκτονίας που εφαρμόζονται στη Σάμο δεν  δημιουργούν και δεν δημιούργησαν έως τώρα ανθεκτικά στελέχη.

Το πρόβλημα που διαφαίνεται στον ορίζοντα είναι η απόσυρση των διαθέσιμων ευρέος φάσματος φυτοφαρμάκων  και η αντικατάστασή τους με ανάλογα στενού φάσματος και επιλεκτικά για λόγους κερδοφορίας των διαφόρων φαρμακευτικών Εταιρειών  οπότε πρέπει η έρευνα και η δράση να στραφούν σε αναζήτηση και άλλων, οικονομικότερων, κατά το μάλλον και ήττον ,και ει δυνατόν βιολογικών  μεθόδων καταπολέμησης.

Πράγματι η έρευνα προχωρά πλέον σε όλα τα επίπεδα και η Διεύθυνση Αγροτικής Οικονομίας της Σάμου συμμετέχει στις έρευνες αυτές και παρακολουθεί τα  πράγματα από πολύ κοντά.

Και βέβαια να τονίσουμε και να διαδώσουμε την ανάγκη να εκπαιδευτούν οι ελαιοπαραγωγοί αλλά και οι ελαιοτριβείς στις ορθές γεωργικές πρακτικές (αποφυγή άσκοπων ψεκασμών στη χλωρίδα των ελαιώνων, έγκαιρη συγκομιδή του   ελαιόκαρπου, αποθήκευσή του σε αεροπερατά σακιά ή σε τελάρα, χωρίς   καθυστέρηση μεταφοράς του στο ελαιοτριβείο και  έκθλιψη και μάλαξη του σε θερμοκρασίες  που δεν υπερβαίνουν  τους 28⁰C καθώς και αποθήκευση του ελαιόλαδου σε συγκεκριμένα μέσα και κατάλληλους χώρους και συνθήκες με στόχο εγγυημένη ποιότητα προϊόντος

Η εκπαίδευση των αγροτών μας αποτελεί θεμελιώδη προϋπόθεση για τη σωστή και παραγωγική ανάπτυξη του πρωτογενή τομέα και πρέπει να καθιερωθεί με την  εισαγωγή τμημάτων στα ΕΠΑΛ και στα δημόσια ΙΕΚ στα πλαίσια της δια βίου μάθησης.

Το Περιφερειακό Συμβούλιο Βορείου Αιγαίου στην συνεδρία του της 27/1/21 ενέκρινε ομόφωνα την εφαρμογή του προγράμματος συλλογικής καταπολέμησης του δάκου της ελιάς έτους  2021 στις περιφερειακές Ενότητες Λέσβου, Χίου και Σάμου, προκειμένου να προχωρήσουν οι διαδικασίες που απαιτούνται για το πρόγραμμα όπως ο ορισμός προσωπικού, η προετοιμασία των διαδικασιών  διενέργειας των σχετικών διαγωνισμών για την ανάδειξη εργολάβων εφαρμογής δολωματικών ψεκασμών, παγιδοθεσίας κ.α.

Από πολλούς Περιφερειακούς Συμβούλους διαφόρων παρατάξεων και από τον  υπογράφοντα αναδείχτηκαν τα προβλήματα που υπάρχουν, και βάσει όλων αυτών, έγιναν παρατηρήσεις και προτάσεις στα πλαίσια ενός γόνιμου διαλόγου και  προβληματισμού για τον πρωτογενή τομέα.

Τελικά ζητήθηκε τότε  από όλους η παρέμβαση της Περιφερειακής Αρχής και του  αρμόδιου θεματικού Αντιπεριφερειάρχη στην Κυβέρνηση για την επίλυση τους, το συντομότερο δυνατόν, βάσει επιστημονικών και παραγωγικών κριτηρίων και με γνώμονα τα συμφέροντα των αγροτών και την σχετική ενημέρωσή μας για τα αποτελέσματα των επαφών αυτών.

Ελπίζαμε οι επόμενες χρονιές να έχουν καλύτερη παραγωγή από πλευράς  ποσότητας και ποιότητας, να δώσουν καλύτερη πρόσοδο στους ελαιοπαραγωγούς ώστε και αυτό να αποτελέσει κίνητρο για την συνέχιση της ελαιοκαλλιέργειας στα νησιά μας.

Στην συνεδρίαση της Οικονομικής Επιτροπής της Περιφέρειας Βορείου Αιγαίου την Τετάρτη 12 Οκτωβρίου 2022 σε συζήτηση για την εν γένει  πορεία και τα προβλήματα  της φετινής ελαιοκομικής περιόδου διαπιστώθηκε, δυστυχώς, για μια ακόμη φορά  ότι τα συναφή προβλήματα που συζητήσαμε ένα χρόνο πριν εξακολουθούν υφιστάμενα.

Η  Κυβέρνηση με τις εν γένει αγροτικές  πολιτικές της  φαίνεται να ναρκοθετεί συστηματικά  και να απαξιώνει παγίως  το Παρόν και το Μέλλον των ελαιοκαλλιεργητών  και τον Πρωτογενή Τομέα  στα νησιά μας και αντί να προωθεί και να στηρίζει την έρευνα και την εφαρμογή των νέων τεχνολογιών με  κοινή πολιτική και κοινές μεθόδους για όλες τις Περιφέρειες της Χώρας ,αξιοποιώντας παράλληλα και την εμπειρία και την πολιτική δυναμική ομόλογων Οργανισμών και Φορέων  Κρατών της Ευρωπαϊκής Ένωσης , υιοθετεί και εφαρμόζει  ένα απίστευτα περιοριστικό θεσμικό  και οικονομικό πλαίσιο που  αποβλέπει στην σταδιακή κατάργηση της ενιαίας και δημόσιου χαρακτήρα δακοκτονίας.

Η Περιφέρεια Βορείου Αιγαίου έχει ,βάσει του ιδρυτικού της  νόμου , σαφείς  αρμοδιότητες για τον προγραμματισμό , την στήριξη και την  ανάπτυξη της Γεωργίας, της Κτηνοτροφίας και της Αλιείας στους χώρους ευθύνης της..

Δυστυχώς , η πολιτική επιλογή  της Περιφερειακής Αρχής Μουτζούρη  δεν είναι η προώθηση,  η αξιοποίηση  και η διεύρυνση  με δυναμικό , προγραμματικό και  αποτελεσματικό τρόπο  σε συνεργασία με την Πρωτοβάθμια Αυτοδιοίκηση και τους σχετικούς επαγγελματικούς  Φορείς των  δυνατοτήτων  και των  ευκαιριών  που της παρέχει ο νόμος  ούτε και η  πάγια και  μαχητική διεκδίκηση από την  Κυβέρνηση των  δικαιωμάτων μας και της προοπτικής τους.

Όμως οι καιροί ου μενετοί.

Είναι πια  ώρα ο καθένας να αναλάβει τις ευθύνες του.

Μανώλης Νικ. Κάρλας

Περιφερειακός Σύμβουλος, πρώην αιρετός Νομάρχης Σάμου.

ΣΥΜΠΑΡΑΤΑΞΗ ΠΟΛΙΤΩΝ ΤΟΥ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ