Χ. Λάνδρος – Προτομή ενός Μακεδονομάχου στον δημοτικό κήπο

ΠΡΟΤΟΜΗ ΕΝΟΣ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΥ ΣΤΟΝ ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΚΗΠΟ

Κάθε χρόνο στους εορτασμούς της επετείου για την κήρυξη της  ένωσης της Σάμου με την Ελλάδα εκφωνούνται πανηγυρικοί λόγοι και γίνεται λόγος για τον μακεδονομάχο Σταύρο Μπαρέτη, τον απεσταλμένο του Μακεδονικού Κομιτάτου που δολοφόνησε  τον προτελευταίο ηγεμόνα της Σάμου Ανδρέα Κοπάση, στις 9 Μαρτίου 1912, ενώ και ο ίδιος τραυματίσθηκε βαριά κατέφυγε στην Αγία Ζώνη, συνελήφθη και την επομένη εξέπνευσε στο Νοσοκομείο Σάμου και κηδεύτηκε με τιμές, ενώ τιμήθηκε ακόμα περισσότερο με σχετικά δημοσιεύματα στην τότε εφημερίδα  Αιγαίον του Ιωάννη Δ. Βακιρτζή, που άρχισε να κυκλοφορεί τον Σεπτέμβριο του 1912.Η σορός του Κοπάση μετά τη νεκρώσιμη ακολουθία μεταφέρθηκε στην Κωνσταντινούπολη όπου και ενταφιάσθηκε. Στη Σάμο σχεδόν αμέσως διορίστηκε νέο ηγεμόνας ο Γρηγόριος Βεγλερής.

Ο Μπαρέτης από τότε ονομάστηκε τυραννοκτόνος, επειδή ακριβώς απάλλαξε τη Σάμο από την τυραννική και  αυταρχική διοίκηση του Ανδρέα Κοπάση. Προς τιμήν του δόθηκε το όνομά του στην πάροδο όπου συνέβη το γεγονός. Στα τελευταία χρόνια με ενέργειες του γιατρού Άγγελου Ρήγα στήθηκε η προτομή του στο σημείο της εκτέλεσης, νομίζω το 2002. Λίγο αργότερα επί δημαρχίας Φίλιππου Πετρούσκα και με πρόταση του δημοσιογράφου Κώστα Τσαρούχα στήθηκε στον Δημοτικό κήπο άλλη μια προτομή του συνεργάτη του Μπαρέτη, επίσης μακεδονομάχου, Αθανάσιου Σταυρούδη.

Μέχρι τότε ελάχιστα ήταν γνωστά, στη Σάμο τουλάχιστον, για τη δράση του. Ο Σταυρούδης ήρθε στη Σάμο με την ιδιότητα του καπνέμπορου για να μη κινήσει τις υποψίες των ηγεμονικών αρχών και προετοίμασε το σχέδιο του Μακεδονικού Κομιτάτου. Το όνομά του έμεινε άγνωστο και μόνο στην οικογενειακή ιστορία υπήρχε ένα και μοναδικό ντοκουμέντο. Τον αναφέρει ωστόσο  και ο Μανόλης Σοφούλης, πατέρας του αείμνηστου καθηγητή Κώστα Σοφούλη στα Απομνημονεύματά του ( Ημερολόγιο πολέμου 1906-1941, εκδ. Γρηγόρη 2007), όπου παραθέτει και το χρονικό της εκτέλεσης του Κοπάση. Ο Σταυρούδης ήρθε στη Σάμο μαζί με τον Μπαρέτη, αλλά είχε διαφύγει εγκαίρως, πριν γίνει αντιληπτός ο ρόλος του. Επέστρεψε στο νησί δυο χρόνια αργότερα για να τιμήσει τον συνεργάτη  του. Ο ερχομός του σημειώθηκε στο Αιγαίον  στο φ. 85, 9 Απριλίου 1914.

Σε άρθρο με τίτλο «Άφιξις οπλαρχηγού» χαιρετίσθηκε η άφιξη στη Σάμο του Αθανάσιου Σταυρούδη, που είχε λάβει μέρος στον μακεδονικό αγώνα και ήταν συνεργός του Σταύρου Μπαρέτη στην εκτέλεση του τυραννικού ηγεμόνα Ανδρέα Κοπάση. «Αυτός δε είναι και ο προλειάνας ενταύθα την κάθοδον του αλησμονήτου Σταύρου Μπαρέτη επί της εποχής του Κοπάση, ότε ήλθεν εις Σάμον υπό ψευδώνυμον[1] ως καπνέμπορος και ως τοιούτος εγνωρίσθη με τον Κοπάσην και τους τότε πληρεξουσίους…» . Μόλις αποβιβάσθηκε από το πλοίο μετέβη στο νεκροταφείο όπου κατέθεσε «στέφανο πολυτελή» στον τάφο «του «αλησμονήτου τυραννοκτόνου Μπαρέτη, αποδίδων ούτω φόρον τιμής και ευγνωμοσύνης προς την γενναίαν εκείνην ψυχήν». Η προτομή του Σταυρούδη, όπως προαναφέρθηκε έχει στηθεί κοντά στο Ηρώο του Δημοτικού κήπου.

Η επιγραφή όμως έχει σβηστεί εδώ και πολύ καιρό  και καμιά μέριμνα δεν έχει ληφθεί για να αποκατασταθεί. Δεν νομίζω ότι απαιτείται μεγάλη δαπάνη να  αναγραφεί το όνομά του και ο ρόλος του: ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ ΣΤΑΥΡΟΥΔΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΟΜΑΧΟΣ ΣΥΝΕΡΓΑΤΗΣ ΤΟΥ ΤΥΡΑΝΝΟΚΤΟΝΟΥ ΣΤΑΥΡΟΥ ΜΠΑΡΕΤΗ  ΑΠΟ ΤΗ ΜΠΑΛΤΖΑ (ΜΕΛΙΣΣΟΧΩΡΙ) ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ

Χ. Λάνδρος

[1] Το ψευδώνυμό του κατά την αφήγηση του Μ. Σοφούλη ήταν Αθανάσιος Πασχάλης