Ηρακλής Φίλιος: O Θεός της δύσης πέθανε. O Θεός της ανατολής;

Πάντα επίκαιρος ο μεγάλος φιλόσοφος Νίτσε. Και είναι αυτή του η ομολογία, της θεοκτονίας, η οποία υπήρξε καταλυτική για τον δυτικό κόσμο. Είναι αλήθεια πως ο Νίτσε δεν σκότωσε τον Θεό. Εξάλλου ο Θεός δεν σκοτώνεται. Εξήγγειλε όμως τον θάνατο Του. Έναν θάνατο που ήδη είχε συντελεστεί εξαιτίας της αδυναμίας στην οποία βρέθηκε η δυτική θεώρηση, που δεν κατάφερε να βιώσει χαρισματικά το μυστήριο του Θεού, το μυστήριο της αγάπης, της αποκάλυψης Του, την ίδια Του την φανέρωση στον άνθρωπο, στην κτίση, στην ιστορία. Αύριο είναι Κυριακή της ορθοδοξίας; Τί δεν είναι όμως η ορθοδοξία;

Η ορθοδοξία δεν περιλαμβάνει στους κόλπους της ιδέες, κανόνες, εντολές, αυθεντίες και έτοιμες συνταγές σωτηρίας. Το ήθος της είναι ήθος ασκητικό, λιτό, διακριτικό. Καλλιεργεί στον άνθρωπο την ηθική και όχι τον ηθικισμό, όπως επίσης την ευσέβεια, όμως όχι τον ευσεβισμό. Δεν αναγκάζει τον άνθρωπο να εφαρμόσει εντολές και κανόνες. Αν ίσχυε κάτι τέτοιο, τότε ποιος ο λόγος να δημιουργηθεί ελεύθερος από τον Θεό; Ο άνθρωπος ασκείται σε μία ζωή που ευωδιάζει ταπείνωση, απλότητα, ησυχία. Αυτή η άσκηση, όπως αναφέρει ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ.κ. Βαρθολομαίος στη φετινή  πατριαρχική εγκύκλιο για τη Μ. Τεσσαρακοστή, «δέν εἶναι ἀτομικόν, ἀλλά ἐκκλησιαστικόν γεγονός καί κατόρθωμα, μετοχή τοῦ πιστοῦ εἰς τό μυστήριον καί τά μυστήρια τῆς Ἐκκλησίας, ἀγών κατά τῆς φιλαυτίας, ἄσκησις τῆς φιλανθρωπίας, εὐχαριστιακή χρῆσις τῆς δημιουργίας, συμβολή εἰς τήν μεταμόρφω-σιν τοῦ κόσμου».

Η ορθοδοξία δεν απευθύνεται σε συγκεκριμένους ανθρώπους, οπαδούς, κλειστές ομάδες. Ο λόγος της αφορά όλους τους ανθρώπους, όλων των κοινωνικών, πολιτικών, οικονομικών, πολιτιστικών επιπέδων. Αγωνιά κι ενδιαφέρεται για τον κάθε άνθρωπο, που είναι εικόνα Θεού. Εξάλλου ο Θεός «πάντας ἀνθρώπους θέλει σωθῆναι καί εἰς ἐπίγνωσιν ἀληθείας ἐλθεῖν» (Α Τιμ. 2, 4). Είναι αυτό που λέει ο Αρχιεπίσκοπος Τιράνων και πάσης Αλβανίας κ.κ. Αναστάσιος: «Η Εκκλησία δεν είναι μια κλειστή εταιρεία σεσωσμένων, που απολαμβάνουν, αποκλειστικά αυτοί, τα δώρα του Θεού και διεκδικούν να εξασφαλίσουν ανέσεις, προνόμια και κοσμική εξουσία».

Η ορθοδοξία δεν σχετίζεται με κάθε είδους προτεσταντικές κι άλλες επιρροές. Γνήσιο ορθόδοξο φρόνημα συναντάται στον χώρο της εκκλησίας. Ο άνθρωπος ολοκληρώνεται ως προσωπικότητα μέσα στην εκκλησία και διά των ιερών της μυστηρίων. Η άσκηση των γεγυμνασμένων αισθητηρίων δεν πραγματώνεται στα δωμάτια των οργανώσεων (αδελφοτήτων), οι οποίες αποτελούν πνευματικά τέκνα του προτεσταντισμού. Ο πνευματικός πλούτος της ορθοδοξίας δεν έχει να κάνει με τύπους που πρέπει να εφαρμοστούν από ατσαλάκωτους ανθρώπους, υπακούοντας σε ένα προκαθορισμένο κώδικα εντολών, οι οποίες αν παραβιαστούν επιφέρουν την τιμωρία στον άνθρωπο από έναν σκληρό και τιμωρό Θεό. Αυτός ο πιετισμός και νομικισμός που αναζωογονείται στις οργανώσεις, αλλοιώνει το ήθος του ορθόδοξου ανθρωπισμού. Ας το φωνάξουμε επιτέλους δυνατά, πως κέντρο της εκκλησιαστικής ζωής είναι η ενορία και όχι η οργάνωση, και πως υπακοή οφείλουμε με αγάπη και ελευθερία στον Επίσκοπο και όχι στα καταστατικά των οργανώσεων που δημιουργούν ανέραστους και απογοητευμένους ανθρώπους.

Η ορθοδοξία δεν καλλιεργεί τον τρόμο σχετικά με τα έσχατα και δεν αναπαραγάγει προφητείες. Υπάρχει όντως μία τάση, επικίνδυνη μπορώ να πω, που φοβίζει τον κόσμο. Γίνεται πολύ συχνά πλέον λόγος για τα έσχατα, για το εάν υπάρχει ζωή μετά τον θάνατο, ενώ την ίδια στιγμή ελάχιστοι έχουν αναρωτηθεί εάν ζούνε τη ζωή πριν από τον θάνατο! Ακούμε κατ’ επανάληψη για τα έσχατα, τη Δευτέρα Παρουσία, τα σημεία των καιρών, και παράλληλα έχουμε αγνοήσει το βασικό πρόσωπο της όλης υπόθεσης, τον Χριστό. Εκεί παίζεται το παιχνίδι, ας μου επιτραπεί η έκφραση. Αν ο άνθρωπος είναι βαφτισμένος στο όνομα της Αγίας Τριάδος, αν εξομολογείται, σκάβει στον έσω του εαυτό για μία βαθύτερη υπαρξιακή τοποθέτηση, προσεύχεται, ζητάει το έλεος του Θεού, κοινωνεί Σώμα και Αίμα Χριστού, τότε ποιος κίνδυνος μπορεί να τον χωρίσει από την αγάπη του Χριστού; Επίσης, σχετικό με αυτό, είναι και το θέμα των προφητειών. Ο κόσμος αναζητά να βρει ποιες προφητείες έχουν εκπληρωθεί, ποιος γέροντας είπε και τι, ανάγουν σε αυθεντία το πρόσωπο του κάθε γέροντα, με αποτέλεσμα στα ράφια των βιβλιοπωλείων, να εξαντλούνται τα βιβλία που μιλάνε για τα έσχατα και τις προφητείες, και τα πατερικά κείμενα να αναμένουν κάποιος να συσχετιστεί μαζί τους. Δυστυχώς, το πρόσωπο του Χριστού έχει αντικατασταθεί από τον φόβο και τις έτοιμες μαγικές συνταγές σωτηρίας.

Η ορθοδοξία δεν ενθαρρύνει το φαινόμενο του γεροντισμού, που πλήττει την εκκλησία. Για το φαινόμενο αυτό, γράφει χαρακτηριστικά τα εξής, ο Μητροπολίτης Γέρων Περγάμου κ.κ. Ιωάννης Ζηζιούλας: «Πλήθος ιερέων που εξομολογούν πιστούς ενεργούν ως Γέροντες κατευθύνοντας τα Πνευματικά τους παιδιά, εισδύοντας στην προσωπική και οικογενειακή τους ζωή και δημιουργώντας πνευματικά εξαρτημένους ανθρώπους. Έτσι, το μυστήριο της μετανοίας γίνεται μέσο δημιουργίας οπαδών». Το φαινόμενο αυτό καταργεί το φυσικό θέλημα του ανθρώπου και φέρνει το γνωμικό θέλημα του (Μάξιμος Ομολογητής) στην κατεύθυνση όπου απουσιάζει κάθε ελεύθερη προσωπική βούληση, η οποία υποτάσσεται στον γέροντα. Δεν πρόκειται περί υπακοής, δηλαδή περί της ύψιστης χριστιανικής αρετής που φέρνει την ταπείνωση και τη διάκριση, αλλά περί απόλυτου ελέγχου της ανθρώπινης βούλησης∙ από το πως θα ντυθεί κάποιος νέος, ποια κοπέλα θα γνωρίσει, πως θα την γνωρίσει, πώς θα ντύνεται, ποιο είδος μουσικής θα ακούει, κ.ο.κ..

Κατόπιν όλων αυτών, ο άνθρωπος της ορθοδοξίας είναι ερωτικός άνθρωπος και ο Θεός της, «μανικός εραστής» του ανθρώπου. Αν ο άνθρωπος δεν είναι ερωτικός, τότε δεν είναι ορθόδοξος. Κι αν δεν είναι ορθόδοξος, δεν είναι χαρούμενος. Η Δύση, σκοτώνοντας τον Θεό, οδήγησε τον άνθρωπο στην αλλοτρίωση του εαυτού του και στην απώλεια μιας οντολογίας της σχέσης. Φοβικά κι ενοχικά σύνδρομα, στέρησαν στον άνθρωπο τη δυνατότητα να αγαπήσει ελεύθερα τον Θεό και τον συνάνθρωπο του ως εικόνα Θεού. Η Δύση είναι η ευκαιρία της Ανατολής. Η ευλογημένη ευκαιρία, να γνωριστεί το πρόσωπο του Χριστού στους ανθρώπους των μεταφυσικών δυτικών αδιεξόδων, που αντικατοπτρίζουν τη δόξα του υπεράνθρωπου στη θέση της θεϊκής δόξας.

Ηρακλής Αθ. Φίλιος           

Βαλκανιολόγος, Θεολόγος