Αναπτυξιακή ανασυγκρότηση στο νησιωτικό χώρο

Άρθρο του αναπληρωτή καθηγητή Πανεπιστημίου Αιγαίου κ. Γ. Σπιλάνη.

Έφτασε η εποχή να γίνουν τα συνέδρια αναπτυξιακής ανασυγκρότησης στα νησιά του Αιγαίου και κανένας διάλογος έχει γίνει μεταξύ των φορέων της Αυτοδιοίκησης, του επιχειρηματικού κόσμου αλλά και των πολιτών, για το πώς εμείς οι ίδιοι οι νησιώτες βλέπουμε την έξοδο από τη πολύπλευρη κρίση που βιώνουμε τα τελευταία χρόνια. Κρίση που δεν άφησε ανεπηρέαστες ούτε τις τουριστικές ναυαρχίδες της χώρας παρά τη φαινομενική ευημερία των αριθμών. Στη γενική αφωνία, θα επιχειρήσουμε να διατυπώσουμε και να θέσουμε σε δημόσιο διάλογο τις δικές μας απόψεις, ελπίζοντας να σπάσουμε τη σιωπή.

Τα νησιά είναι περιοχές με ειδικά χαρακτηριστικά: μικρό μέγεθος με περιορισμένη αγορά και ανεπαρκείς φυσικούς πόρους, απομόνωση και περιφερειακότητα (απόσταση από τα κέντρα λήψης αποφάσεων και παροχής ανώτερων υπηρεσιών), αλλά σημαντικούς πολιτιστικούς και περιβαλλοντικούς πόρους. Τα χαρακτηριστικά αυτά έχουν ως αποτέλεσμα την αύξηση του κόστους της λειτουργίας των επιχειρήσεων, την αύξηση του κόστους παραγωγής και λειτουργίας υποδομών και υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος από το κράτος και υψηλότερο κόστος ζωής για τους κατοίκους. Το αυξημένο κόστος παραγωγής σε συνδυασμό την αδυναμία δημιουργίας οικονομιών κλίμακας και συγκέντρωσης, αλλά και υψηλής προσπελασιμότητας, καθιστούν τα νησιά μη ανταγωνιστικές περιοχές (όπως αποτυπώνει ο ευρωπαϊκός δείκτης ανταγωνιστικότητας) και μη ελκυστικές με κλασσικούς όρους για εγκατάσταση δραστηριοτήτων και ανθρώπων. Ταυτόχρονα η έλλειψη πόρων λόγω του περιορισμένου χώρου καθιστά το όλο σύστημα εύθραυστο τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά και περιβαλλοντικά.

Από την άλλη πλευρά το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον τους αλλά και η μικρή τους κλίμακα, τα καθιστά περιοχές με υψηλή ποιότητα ζωής που προσελκύει τόσο επισκέπτες-τουρίστες όσο και μια διαφορετική κατηγορία ατόμων που θέλουν να εγκατασταθούν ή και να παραμείνουν. Σε πολλά νησιά η άναρχη τουριστική ανάπτυξη έχει ήδη δημιουργήσει αρνητικές συνέπειες που πρέπει να αντιμετωπιστούν με ολοκληρωμένες παρεμβάσεις.

Ταυτόχρονα στη πλειοψηφία των νησιών υπάρχουν παραδοσιακές παραγωγικές δραστηριότητες που βασίζονται σε τοπικούς πόρους και ιδιαίτερες διαδικασίες με αποτέλεσμα να παράγονται προϊόντα (κυρίως αγροδιατροφής) υψηλής ποιότητας όπως φαίνεται από τα πολλά σήματα ΠΟΠ και ΠΓΕ που υπάρχουν στα νησιά.

Η παραγωγική ανασυγκρότηση στα νησιά μπορεί να στηριχθεί στους δύο κλάδους αυτούς και ταυτόχρονα να υποστηριχθεί η δημιουργία θετικού πλαισίου (με τη παροχή υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος σε ικανοποιητικό επίπεδο από το κράτος) για προσέλκυση και άλλων δράσεων.

Ο προτεινόμενος τρόπος υπέρβασης του προβλήματος είναι:

(α) η εστίαση στη παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών ποιότητας με αξιοποίηση των (μοναδικών) τοπικών φυσικών, πολιτιστικών και παραγωγικών πόρων των νησιών απευθυνόμενοι σε niche markets που αξιολογούν υψηλά τους πόρους αυτούς (για να καταναλώσουν τα παραγόμενα προϊόντα και υπηρεσίες που παράγονται σ’αυτά) και

(β) την ανάδειξη της ποιότητα ζωής που μπορεί να προσφέρει η μικρή κλίμακα (για να κατοικήσουν σ’αυτά) με την ανάπτυξη κατάλληλα σχεδιασμένων υπηρεσιών δημοσίου συμφέροντος.

ΣΤΟΧΟΙ

Οι στόχοι μπορούν να ομαδοποιηθούν σε τρεις, σε αντιστοιχία με τους στόχους της Στρατηγικής ΕΥΡΩΠΗ 2020 που είναι: έξυπνη μεγέθυνση για επίτευξη ανταγωνιστικότητας της ευρωπαϊκής οικονομίας, πράσινη μεγέθυνση για μείωση των περιβαλλοντικών πιέσεων και μεγέθυνση χωρίς αποκλεισμούς για τον περιορισμό των κοινωνικών ανισοτήτων, ώστε η νησιωτική Ελλάδα να βρίσκεται εναρμονισμένη και σε διαδικασία σύγκλισης με την ΕΕ λαμβάνοντας υπόψη τους εγκεκριμένους δείκτες στους οποίους η νησιωτική χώρα υστερεί ιδιαίτερα.

Οι προτεινόμενοι στόχοι είναι:

• Ποιοτικά νησιά με αξιοποίηση των τοπικών ιδιαίτερων (ή και μοναδικών) πόρων για παραγωγή προϊόντων υψηλής ποιότητας και προστιθέμενης αξίας
• Πράσινα νησιά για την αποδοτική χρήση και επανάχρηση των περιορισμένων φυσικών πόρων αντι της προσπάθειας κάλυψης της συνεχούς αυξανόμενης ζήτησης.
• Νησιά ίσων ευκαιριών με στόχο τη παροχή σε νησιωτικές επιχειρήσεις και νησιώτες ισοδύναμες επιχειρηματικές και επαγγελματικές ευκαιρίες και υπηρεσίες δημοσίου συμφέροντος με αυτές στην ηπειρωτική χώρα

ΜΕΣΑ

Τα μέσα υλοποίησης πολιτικών διακρίνονται σε ανθρώπινους και σε οικονομικούς πόρους.

Για να αποκτήσει η νησιωτική πολιτική διάρκεια πρέπει και η υλοποίηση της να αναληφθεί από μια σταθερή διοικητική δομή. Σήμερα λειτουργεί η ΓΓ Αιγαίου και Νησιωτικής Πολιτικής στο Υπουργείο Ναυτιλίας και Νησιωτικής Πολιτικής. Παρά τις αδυναμίες της δομής αυτής, είναι η μόνη που έχει αυτό το αντικείμενο. Θα πρέπει να αλλάξει διάρθρωση και να υπαχθεί σε άλλο Υπουργείο (πχ. Ανάπτυξης) αφού με το Υπουργείο Ναυτιλίας δεν έχει πλέον καμία λειτουργική διασύνδεση μετά την υπαγωγή όλων των αρμοδιοτήτων ακτοπλοϊας σ’αυτό ή καλύτερα υπό την εποπτεία του Πρωθυπουργού (όπως το Συμβούλιο Νησιωτικής Πολιτικής) ή του Αντιπροέδρου της Κυβέρνησης (όπως τα Συμβούλια Οικονομικής & Κοινωνικής Πολιτικής) ώστε να επιτευχθεί ο αναγκαίος κυβερνητικός συντονισμός.

Το Συμβούλιο Νησιωτικής Πολιτικής θα πρέπει να δραστηριοποιηθεί στη κατεύθυνση της εύρεσης «κοινής γλώσσας» για το περιεχόμενο και την εξειδίκευση της εθνικής νησιωτικής πολιτικής με βάση τον εθνικό σχεδιασμό, την παρακολούθηση υλοποίησης της, την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων της και τον επανασχεδιασμό των δράσεων εκείνων που αποκλίνουν από τους στόχους.

Η ενεργοποίηση του Ερευνητικού Ινστιτούτου Νησιωτικής Πολιτικής είναι απαραίτητη :

• για την υποβοήθηση του Συμβουλίου Νησιωτικής Πολιτικής στο έργο του

• για τη τεκμηρίωση και το σχεδιασμό της νησιωτικής πολιτικής (σε επίπεδο κεντρικής διοίκησης) με την εκπόνηση εκθέσεων επιπτώσεων των πολιτικών, εθνικών και ευρωπαϊκών,  στο νησιωτικό χώρο και της υποστήριξης των αιτημάτων για ειδικές ρυθμίσεις σε ευρωπαϊκό επίπεδο

• για την υποβοήθηση της αυτοδιοίκησης για την υλοποίηση της νησιωτικής πολιτικής παρέχοντας την αναγκαία τεχνογνωσία.

• ως δομή ανάπτυξης, μεταφοράς και προσαρμογής καινοτομιών στο νησιωτικό περιβάλλον

σε συνεργασία με Εκπαιδευτικά Ιδρύματα, Ερευνητικά Κέντρα και εξειδικευμένους φορείς της Ελλάδας και του εξωτερικού.

Η υλοποίηση της αναπτυξιακής πολιτικής θα πρέπει να γίνει μέσω των υπαρχουσών δομών και μηχανισμών της διοίκησης και της αυτοδιοίκησης (υπηρεσίες και αναπτυξιακές εταιρείες) με την κατάλληλη εκπαίδευση και ενημέρωση. Για παράδειγμα οι Εταιρείες Τοπικής Ανάπτυξης που σήμερα υλοποιούν αποκλειστικά τα προγράμματα Leader να αναλάβουν όλες τις δράσεις ανάπτυξης της υπαίθρου αξιοποιώντας τις κατάλληλες θεσμικές ρυθμίσεις (πχ. ανάπτυξη οικοτεχνίας και μικρών μεταποιητικών αγροδιατροφικών μονάδων), τους πόρους κινητοποιώντας το τοπικό ανθρώπινο δυναμικό.

Η χρηματοδότηση των δράσεων θα γίνει με αξιοποίηση των υπαρχόντων ευρωπαϊκών και εθνικών πόρων, με αξιοποίηση του πακέτου Junker και των πόρων της ΕΤΕ και των άλλων ευκαιριών με την εκπόνηση ειδικού προγράμματος Ολοκληρωμένων Χωρικών Επενδύσεων.

ΟΡΑΜΑ

Τελευταίο, αλλά όχι λιγότερο σημαντικό είναι το όραμα που πρέπει να εμπνέει και να καθοδηγεί όλους μας στη καθημερινή μας δράση. Αν και έχουν περάσει σχεδόν ένα τέταρτο του αιώνα από την εποχή που διατυπώθηκε, το όραμα της αείμνηστης Μερκούρη για ένα «Αιγαίο-Αρχιπέλαγος» δηλαδή την ανάδειξη του αρχιπελάγους με το μοναδικό περιβαλλοντικό, πολιτιστικό, παραγωγικό και επιστημονικό κεφάλαιο που προέρχεται από τη δράση της φύσης και του ανθρώπου δια μέσου των αιώνων σε ένα σύγχρονο παγκόσμιο κέντρο πολιτισμικής παραγωγής. Προϋπόθεση η ανάδειξη όλων αυτών των μοναδικών χαρακτηριστικών σε συνδυασμό με την εκπαίδευση, τη γνώση και προπάντων την ποιότητα στην παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών.

Πέρασαν 25 χρόνια από τότε συνεχίζοντας πάνω στο μοντέλο μονόπλευρης ανάπτυξης του μαζικού τουρισμού βασισμένο στην υπερ-εκμετάλλευση της υπεραξίας που μας δίνει ο μοναδικός πλούτος των νησιών μας. Χρόνια που χαρακτηρίστηκαν κατ’αρχή από υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης και σημαντικά εισοδήματα, ενώ ακολούθησε μια δεκαετία έντονης και πολύπλευρης κρίσης. Η έξοδος από τη κρίση αυτή προαπαιτεί αναπτυξιακή ανασυγκρότηση που για να νησιά περνά υποχρεωτικά από το όραμα της Μελίνας που είχε δει τα συγκριτικά πλεονεκτήματα των νησιών και ήθελε να τα αξιοποιήσει για τις επόμενες γενιές και όχι να τα καταναλώσει για εφήμερα κέρδη.

Ιδού η Ρόδος

Γ.Σπιλάνης

Αναπληρωτής Καθηγητής

Πανεπιστήμιο Αιγαίου

Δ/ντής Εργαστηρίου Τοπικής και Νησιωτικής Ανάπτυξης

Δ/ντής Παρατηρητηρίου Βιώσιμου Τουρισμού Αιγαίου